برنج

پیشگفتار

برنج پس از گندم مهمترین ماده ی غذایی دنیا است. دانه ی برنج فقط به مصرف انسان می رسد، و در قاره ی آسیا نزدیک به80 درصد کالری روزانه ی مردم توسط برنج تامین می شود. خاستگاه برنج کشورهای آسیای جنوب شرقی است و ممکن است به طور مستقل در چین، هندوستان و اندونزی اهلی شده باشد. پیشینه ی کشت آن به 1500 تا2000 سال پیش از میلاد می رسد. بیش از20 گونه موجود برنج تنها دو گونهsativa   وglaberrima در سطح تجاری کشت می شوند. تمام ارقام برنجی که در قاره ی آسیا، آمریکا و اروپا کشت می شوند، متعلق به گونه ی  sativaهستند و گونه یglaberrima تنها درسطح محدودد، به صورت دیم در بخش های از قاره ی آفریقا کشت می شود. ایده ی استفاده از ارقام هیبرید برنج در دنیا نخستین بار در سال 1960 به وسیله ی پژوهشگران چینی مطرح شد و هم اکنون بیش از60 درصد سطح زیر کشت برنج این کشور را تشکیل می دهد و محصو ل این ارقام هیبرید به طور متوسط 15درصد بیشتراز بهترین ارقام اصلاح شده ی غیر هیبرید بوده است. استفاده از ارقام هیبرید در کره ی جنوبی وسایر کشور های آسیا یی نیز در حال گسترش است مشکلاتی هم چون تهیه ی هر ساله ی بذر از مراکز اصلاح بذر وصرف هزینه ی بیشتر ، مانع گسترش سریع سطح زیر کشت ارقام هیبرید شده است.

تولید برنج درجهان و ایران  

تولید جهانی برنج را بر مبنای شلتوک (شالی) که همان برنج تمیز نشده است، بیان می کنند. بیش از 90 درصد سطح زیر کشت و تولید برنج در جهان در قاره ی آسیا، که نزدیک به 60 درصد جمعیت جهان را در خود جای داده است، صورت می گیرد دراین قاره، تنها کشور های خاور دور، 88 درصد برنج تولیدی دنیا را مصرف می کنند. این درحالی است که آمریکای شمالی و اروپا روی هم تنها 2درصد برنج تولیدی دنیا را مصرف می کنند. عمده ترین کشور های تولیدکننده ی برنج: چین، هندوستان و اندونزی می باشند. کشور های تایلند، آمریکا، استرالیا و برمه از جمله صادرکنندگان خالص برنج هستند. گر چه میزان تولیدی جهانی برنج در خلال یک دوره ی 25 ساله دو برابر شده است، به گونه ای که از 257 میلیون تن در سال 1965به بیش از523 میلیون تن در سال 1990رسیده است ولی پیش بینی شده است که برای تامین نیاز برنج جمعیتی که تا سال2020 به جمعیت کره ی زمین افزوده خواهد شد، لازم است 370میلیون تن برنج اضافه شود. 

بنابر آمار سازمان خواربار جهانی درسال1382میزان تولید شلتوک در ایران معادل 3.3 میلیون تن بوده است که از سطح 560 هزار هکتار شالیزار به دست آمده است. استانهای مهم تولید کننده ی برنج در درجه ی نخست مازندران و گیلان و در درجه ی دوم استان های فارس، خوزستان و اصفهان می باشند.

ویژگی های گیاه شناسی برنج 

بخش های گوناگون بذر برنج  مشابهت زیادی با بذر گندم وجود دارد در جریان رسیدن دانه برنج، لما، پالئا به بذر می چسبند (شلتوک) و از این لحاظ بذر برنج مشابه بذر جو پوشیده است. ساقه ی برنج، مانند ساقه ی گندم و جو، قائم  و بند بند بوده و به جز در محل گره ها تو خالی است. قطر ساقه ی اصلی بین 6 تا 12 میلیمتر متغیر است. هر ساقه از10تا20 میانگره تشکیل شده  و از هر گره ی ساقه یک برگ با غلاف باز منشا می گیرد. بنابراین، تعداد برگ با تعداد گره در ساقه مساوی است. در محل اتصال پهنک هر برگ با غلاف، دو گوشوارک بلند و کرکدار وجود دارند پنجه ها از جوانه های جانبی منشا می گیرند و به طور معمول نخستین پنجه در مرحله ی 4 تا 5 برگی ساقه ی اصلی ظاهر می شود.گل آذین برنج مانند یولاف و سورگوم از نوع خوشه است طول هر خوشه 10 تا 25 سانتیمتر است در هر سنبلک خوشه ی برنج فقط یک گلچه وجود دارد که در آن شش پرچم و یک مادگی دو شاخه پر مانند موجود است در هر خوشه ی برنج ممکن است 500 تا 600 بذر تشکیل شود  وزن هزار دانه ی برنج 20 تا 30 گرم است پوشش های گل شامل برون پوشینه (لما) و درون پوشینه (پالئا) و به بذر می چسبند و به میوه ی غلاف دار حاصل، شلتوک یا چلتوک گفته می شود به برون پوشینه ممکن است ریشک چسبیده یا نچسبیده باشد میوه ی برنج از نوع گندمه است که به راحتی به وسیله ی سایئدن از پوشش های برون پوشینه و درون پوشینه جدا می شود پس از جدا شدن پوشش ها از شلتوک برنج قهوه ای به دست می آید. برنج هم شبیه گندم و جو گیاهی خود گرده افشان است و درصد دگرگشن آن کمتر از نیم درصد است هنگام گرده افشانی با تورم شهدگاه ها پوشش های گل از هم باز می شوند تا عمل گرده افشانی آسان شود. پس از تلقیح گل ها، رویان (جنین) و آندوسپرم تشکیل می شوند. سیستم ریشه ای برنج در بر گیرنده ی ریشه های بذری و تاجی بخش عمده ی سیستم ریشه ای برنج را تشکیل می دهند. اندازه ی سیستم ریشه ای در ارقام زودرس برنج کوچک تر از ارقام دیررس می باشد. اکسیژن مورد نیاز ریشه ی برنج از راه برگ ها جذب شده و به وسیله ی سلول های آئرانشیم قاعده ی برگ ها به ریشه می رسد و به این ترتیب اکسیژن کافی برای تنفس طبیعی، رشد و جذب عناصر غذایی فراهم می شود.

 

 

مجموعه ای از اقدامات انجام گرفته توسط کارشناسان کلینیک کُر

تعداد بهره برداران: 228 نفر

سطح تحت نظارت :652 هکتار

مراحل کشت برنج

اولین قدم در کشت برنج انتخاب بذر می باشد. استفاده از بذرهاى سالم، خالص و سازگار به ‌شرایط محیطى منطقه زراعى امرى ضرورى است. بیشترین ارقام کشت شده در بخش کُر لنجانی می باشد. علاوه بر شرایط فیزیولوژی بذر موارد دیگری باید مد نظر قرار گیرد. 1- بذر سالم (عاری از بیماری و آفات )2- بذر کامل باشد (شکسته و ناقص نباشد ) 3- بذر خالص باشد.

ارقام برنج کاشته شده در محدوده عملیات کلینیک:

چمپای کامفیروزی، لنجانی،  (ارقام جدیدی که به صورت آزمایشی در سال زراعی 92 برای اولین بار در بخش کشت شد  گراس دم سیاه، لاین4،  G28می باشد. )

خصوصیات ارقام کشت شده در بخش کُر

چمپای کامفیروزی: میزان سطح زیرکشت این بذر پایین است و دلیل آن محصول تولیدی پایین، حساسیت به بیماری و آفات, حساس به ورس و ریزش زیاد هنگام برداشت محصول می باشد. اما به دلیل کیفیت و مرغوبیت بالای برنج این رقم  هنوز هم کشت می شود.

لنجانی: این رقم از لحاظ تولید محصول بالایی دارد و نسبت به رقم چمپا به بیماری و آفات حساس تر (با ورود این بذر به منطقه بیماری شیت بلایت هم وارد منطقه شده است ) و ریزش در زمان برداشت کمتر است ولی از لحاظ کیفیت و مرغوبیت نسبت به رقم چمپا نسبتاً پایین تر است.

گراس دم سیاه: مقاوم به ورس، ریزش بسیار کم، محصول پایین، کیفیت برنج نسبتا خوب، مقاوم به بیماری و آفات

لاین 4: مقاوم به ورس، ریزش بسیارکم، میزان محصول بالا، کیفیت برنج خوب، مقاوم به بیماری و آفات

G28 : مقاوم به ورس، زودرس بودن، محصول بالا، کیفیت برنج بسیار خوب، مقاوم به بیماری و آفت، عدم بازار پسندی (شکل و ظاهر برنج  )

ضد عفونی بذر برنج:

بیمارى‌هاى قارچى بذر و ریشه برنج همه ساله خساراتى را به‌ محصول برنج وارد مى‌کنند. براى جلوگیرى از حمله عوامل بیمارى و کاهش میزان صدمات ناشى از آنها، بذر را با سموم  مناسب ضدعفونى مى‌کنند. ابتدا باید بذر را به مدت 12 الی 24 ساعت در آب معمولی خیسانده و سپس یکی از سموم توصیه شده را در مقداری آب حل کرده و به آن اضافه نماییم بذر باید به مدت 14-12 ساعت در محلول سمی باشند و طی این مدت 3 الی 4 مرحله محلول سمی را به هم زده تا سم ته نشین نشود و اکسیژن بیشتری به بذر ها برسد(عمل هوا دهی) بعد از اتمام این مدت بذر را جهت جوانه دار نمودن به تاریک خانه انتقال می دهیم .

سموم مورد استفاده

1)بنومیل  2)کاربوکسین تیرام    3)تریکومکس HV          4)مانکوزب

1)بنومیل + (کاربوکسین تیرام یا مانکوزب ): به میزان2در هزار (تنها استفاده کردن سم بنومیل توصیه نمی شود و پیشنهاد می شود با سموم گفته شده مخلوط شود ) قارچ هایی که از سینی های نشاء جدا سازی شد در گروه زیگو میکوتا  قرار داشته که سم بنومیل اثر بخشی خوبی بر این گروه قارچ نداشته است.

2)کار بوکسین تیرام:  به میزان دو در هزار استفاده شده و برای ضد عفونی بذر برنج بسیار عالی جواب داده است.

3) تریکو مکس  اچ وی: کنترل بیولوژیک بسیار عالی عمل کرده و در مورد سینی نشاء بیماری دیده نشد. مقدار مصرف 1 کیلوگرم برای 100 کیلوگرم بذر استفاده می شود. سم تریکومکس ساخته شده از قارچ تریکودرما و زمان استفاده از آن هیچ نوع قارچ کشی نباید استفاده کرد.

4) مانکوزب200گرم برای 100کیلو گرم بذر  (مخلوط با بنومیل )

درنقاط مختلف کشور کشت برنج به دو روش نشایی و مستقیم انجام می‌شود.

دراکثر مناطق کشور کشت به روش نشایی انجام می‌گیرد. در استانهای گیلان و مازندران نیزکشت برنج به طریق نشایی انجام می‌شود. بعلت طیف گسترده علفهای هرز در استان کشت برنج به طریق مستقیم به هیچ وجه توصیه نمی‌گردد. بدین جهت  اقدام به تهیه نشاء در  خزانه می‌نمایند.

 

 

تهیه نشاء برنج

نشاء در بخش به صورت سنتی و یا مکانیزه ( سینی نشاء) در خزانه تهیه می شود. دلایل گرفتن خزانه موارد زیر می باشد:

1) چون خزانه در سطح محدودی از زمین انتخاب می گردد در نتیجه آسان تر می توان رشد آن را کنترل نمود.

2) در این روش می توان نشاء ها را در حالتی که در خزانه هستند و در صورتی که با سرما مواجه شوند با کشیدن پلاستیک روی آن ها محافظت نمود.

3) نشاء را می توان از لحاظ بیماری ها و آفات براحتی کنترل نمود.

4) نشاء ها تا زمانی که به ارتفاع 20 تا 25 سانتی متر برسد در خزانه باقی خواهد ماند در این زمان وقتی که نشاء به زمین اصلی منتقل گردید به دلیل رشد کافی براحتی می تواند با علفهای هرز مبارزه نماید.

تهیه نشاء در سینی

برای داشتن نشاء سالم علاوه بر بذر، خاک مطلوبی هم باید داشت دقت در انتخاب خاک برای سینی های نشاء امری ضروری می باشد خاک رسی و خاک شنی مناسب این کار نیستند. بهترین نوع خاک بدین منظور، خاک حاوی مواد آلی است.  همچنین مقدار خاک در سینی ها خیلی مهم می باشد خاک زیر بذر حدود 2 سانتیمتر و خاک روی آن 5/0 سانتیمتر باید باشد در صور تی که خاک روی بذر زیاد تر شود  برنج دورتر جوانه زده و ممکن است از بین رود. مقدار بذر مصرفی در سینی نشاء در هکتار 60 کیلوگرم و تعداد سینی 300-250 عدد می باشد. در سال زراعی گذشته به دلیل شرایط نامناسب آب و هوایی همچنین قارچی شدن سینی ها (موکور و ریزوپوس ) برخی از سینی های  نشاء از بین رفتند.

استفاده پلاستیک به جای سینی نشاء  تا حد زیادی از هزینه ها جهت خرید سینی نشاء را کاهش می دهد در این روش چند متر پلاستیک را در خزانه برنج پهن کرده و پلاستیک را به وسیله چاقو، منافذی برای جابجا شدن آب ایجاد می کنیم بعد حدود 3 سانتیمتر خاک روی پلاستیک ریخته و بعد بذر(جوانه زده) را روی آن پاشیده و بعد حدود نیم سانتیمتر خاک روی آن ریخته و خزانه را آبیاری می کنیم. در این روش باید توجه داشت در زمان انتقال نشاء به دستگاه نشاکار قالب های بذر بریده شده دقیقا اندازه سینی نشاء باشد زیرا در صورت بزرگ  و کوچک بودن آن در دستگاه نشاء کار گیر می کند. و برای جلو گیری از این مشکل می توان  قالب هایی ساخته که دقیقاً به اندازه سینی نشا باشد و برای برش از آن استفاده کرد (ضمناً این مراحل نیاز به تحقیق بیشتر دارد و برای اولین با در بخش انجام  شده است)

تهیه نشاء به روش سنتی

در این روش, محلی از مزرعه که دارای خاک حاصلخیزتر, آفتاب گیری بهتر, عاری از بذر علف هرز و بیماری انتخاب و خزانه برنج را آماده می کنند. برای آماده کردن کرت ها باید دقت کرد که کاملا صاف و یک دست باشد در صورتی که دارای پستی و بلندی باشد در همان قسمت ها بذر ها جوانه نزده و رشد نمی کنند در این روش خراب شدن (لهیدگی، بیماری، علف هرز و غیره ) نشاء زیاد می باشد بنابراین این امر موجب شده که کشاورزان برای یک هکتار زمین تا 180 کیلوگرم  بذر هم استفاده کنند.

در سال 92-91 با کمک جهاد کشاورزی و بخش های خصوصی در تولید سینی و دستگاه های نشاء حدود 60 درصد از مزارع این بخش کشت میکانیزه انجام داده و همه کشاورزان ازاین روش کار استقبال فراوانی کرده اند.

 کشت مکانیزه علاوه بر تولید بیشتر محصول، توانسته بسیاری از هزینه های نهاده های کشاورزی را کاهش دهد مثلاً استفاده کمتر از کود و سم در خزانه، همچنین سرعت کار بیشتر در مزرعه, و به حداقل رساندن هزینه کاشت می باشد. در کشت برنج باید به عمق کاشت و تعداد خال های  کشت شده  وهمچنین تراکم بوته در واحد سطح توجه کرد که در کشت های سنتی هیچ نوع کنترلی بر روی موارد گفته شده نداشته و با کشت میکانیزه این مسائل به خوبی کنترل و به بهترین نحو انجام می شود .

آماده سازی زمین  برای نشاء

استفاده از ادوات کشاورزی  متناسب با کار مورد نظر بسیار مهم است استفاده از ادوات سبک در هنگام آماده سازی زمین لازم و ضروری می باشد.

شیارکردن (شخم زدن)

دراین بخش 95 درصد از مزارع با گاوآهن برگردان دار شخم زده می شود و این امر باعث از بین رفتن ساختمان خاک، از بین رفتن موجودات مفید خاک، ناهموار شدن زمین و مصرف آب زیاد می شود که با جایگزین کردن  گاوآهن های مرکب جبران می شود. شروع شخم در زمین های آیش, برای کشت برنج حدوداً از اوایل فروردین ماه شروع می شود (با توجه به بارندگی های بهاره و گاورو شدن زمین ها شروع شخم متغیر است ).

95 درصد از زمین های بخش با تراکتور های 4 سیلندر 75 اسب بخار شخم  زده و مابقی مزارع با تراکتور های سنگین تر یا سبک تر انجام می گیرد. 

بعد از شخم زدن نوبت به مرحله آماده سازی زمین برای نشاء می رسد باید توجه داشت در این مرحله از ادوات سبک استفاده کرد زیرا ادوات سنگین باعث فشردگی زمین و یک لایه سخت در 35 سانتیمتری خاک می شود این امر باعث می شود زهکشی خوب انجام نگیرد و با توجه به استفاده از کود های شیمیایی زیادی, زمین ها شور شده و حاصلخیزی خاک از بین می رود و همچنین باعث تغییر در بافت و ساختمان خاک می شود. با توجه به اعطای تسهیلات بانکی از طرف جهاد کشاورزی برای خرید ماشین آلات و ادوات کشاورزی به سمت مکانیزه شدن کشاورزی در این بخش پیش رفته است. برای آماده سازی زمین برای کشت نشاء ابتدا با تراکتور زمین را شلک زده و عمل تسطیح را انجام می دهیم و به مدت  5 الی 10 روز زمین را  رها کرده تا کمی بافت  آن سفت شود بعد 2 الی 4 روز قبل از نشاء زمین را با تیلر شلک زده و بعد  آماده نشاء کاری است علت زودتر آماده کردن زمین این است که در کشت مکانیزه  باید بافت زمین کمی سخت شود  تا دستگاه نشاء بتواند به صورت یکنواخت کشت را انجام دهد و عمق کشت مناسب و نشاء درون خاک (گل) ثابت بماند همچنین در کشت میکانیزه باید سم بوتاکلر قبل از کشت زده شود .

نشاکاری

این مرحله از کشت برنج باید سریع و دقیق انجام شود. با توجه به تاریخ کشت ، تعداد خال ها و تراکم بوته تاریخ کشت متغیر است تراکم بوته و تعداد خال از این لحاظ مهم است که انتخاب نکردن این دو اصل در زمان کاشت در میزان محصول تاثیر فراوانی دارد. اگر زمان نشاء کاری تقریباً اواسط خرداد ماه شروع شود می توان فاصله بوته را کم در نظرگرفت (18-15 سانتیمتر ) و تعداد خال هم دو تا سه عدد باشد و هر چه کشت دور تر انجام شود چون گیاه زمان پنجه زنی کمتری دارد فاصله بوته ها را بیشتر وتعداد خال هم بیشتر می شود حداکثر تعداد خال  6-4 و فاصله هم تا 27-20 سانتی متر می باشد بیشتر از این در میزان محصول تاثیر می گذارد به همین دلیل کشاورزان باید توجه داشته باشند با انجام کشت مکانیزه می توان تعداد خال و تراکم بوته را به خوبی کنترل کرد و به این موضوع دقت فراوانی انجام دهند و در کشت های سنتی هم کارگر ها را در رابطه با این دو موضوع توجیه کرده و بعد اقدام به کشت نمایند. در صورتی که در کشت های بهاره (کشت در ماه خرداد ) از تعداد خال های زیاد استفاده کنند برنج قادر به تامین مواد متابولیسمی خود نیست و در نتیجه در میزان محصول تاثیر فراوانی دارد. همچنین استفاده از تعداد خال کم در اواخر زمان نشا کار ی نامطلوب است چون گیاه مدت زمانی را که برای پنجه زنی لازم داشته از دست داده و با افزایش تعداد خال تا حدی  جبران می شود .

آبیاری گیاه برنج

بعد از نشا کاری مهمترین نکته ی که باید توجه کرد میزان آب موجود در کرت ها است اگر میزان آب در پای بوته ها کم و زیاد شود تاثیرات فراوانی بر روی پنجه زنی و رشد گیاه  خواهد گذاشت .

برنج از گیاهان آب دوست می باشد بر خلاف نظر کشاورزان که بر این عقیده اند که اگر گیاه برنج  ،کم آبی بکشد گیاه ازبین می رود، گیاه برنج در هر مرحله رویشی یک مقدار خاص آب نیاز دارد که کاملاً متفاوت است  برنج در شرایط رشدی مختلف نیاز آبی متفاوت دارد که به شرح زیر می باشد  بعد از نشا برنج در زمین به مدت یک هفته  بهتر است عمق آب بین 7-5 سانتی متر باشد,  در این مرحله اگر آب از این میزان بیشتر باشد باعث خفگی و لهیدگی گیاه می شود و اگر کمتر باشد به دلیل این که ریشه گیاه هنور در خاک مستقر نشده گیاه دچار استرس فراوان می شود، شروع مرحله پنجه زنی 12-7 روز بعد از نشاء 4-3 سانتیمتر عمق آب کرت، آب زیادی در این مرحله باعث افزایش طول ساقه در گیاه و کاهش پنجه زنی و نهایتا در آخر فصل باعث ورس در گیاه برنج می شود، اواخر مرحله پنجه زنی مزرعه باید زهکشی و خشک شود تا گاز های مضر از خاک خارج شوند. در زمان ظهور خوشه, آب  نسبتاً کمی لازم دارد ولی در زمان گل دهی نیاز آبی زیادی دارد و باید پای بوته ها 7-5 سانتی متر آب باشد در مرحله بعدی رشد گیاه یعنی خمیری و شیری شدن دانه برنج نیازی کمی به آب دارد و می توان به صورت متناوب آبیاری کرد در صورتی که گیاه برنج در مرحله آخر رشد دچار خسارت ورس شود اگر آب مزرعه قطع نشود لایه های زیری گیاه که با آب تماس دارند پوسیده و نهایتاً خسارت زیادی وارد می شود.

مصرف کود در برنج 

اولین مرحله برای توصیه کود برای هر کارشناس دیدن آزمایش خاک مزارع مربوطه می باشد، به طور کلی خاک های بخش کُر از نظر عنصر فسفر (در خاک ها فسفر وجود دارد ولی قابل جذب برای گیاه  نمی باشد) مشکل دارد. برنج دو مرحله رویشی  (مرحله پنجه زنی و مرحله غلاف یا شروع اولین خوشه ) نیاز به کود شدید دارد که در صورتی که در این مراحل نیاز گیاه تامین نشود کاهش محصول چشم گیری خواهیم داشت. کود های مصرفی در مرحله  پنجه زنی  اوره, پتاس و استفاده از باکتری های تجزیه کننده فسفرلازم است در مرحله خوشه  کود های اوره، پتاس، روی، آهن مهم هستند که با توجه به آزمایش خاک مزرعه مقدار مصرفی هر کدام از عناصر توصیه می شود.

علف های هرز ، آفات و بیماریها

علف های هرز

علفهای هرز نیز خسارت زیادی هر ساله به مزارع برنج  وارد می کنند. این گیاهان با استفاده از آب و مواد غذایی و اشغال قسمتی از زمین زراعی موجب کاهش عملکرد برنج خواهد شد و ارزش اقتصادی و غذایی آن را پایین می آورند. بنابراین اگر به موقع و به طور دقیق و کامل با آنها مبارزه نشود، خیلی زود سطح شالیزار را اشغال کرده و برنج را از بین می برند. در کشت مکانیزه  علف های هرز در خزانه وجود ندارد و این امر باعث کاهش هزینه ها و حفظ محیط زیست می شود.

علف های هرز مزارع برنج بخش کُر:

سوروف : (Echinochloa crus-galli)

عمده ترین و زیان آورترین علف هرز مزارع برنج ایران و جهان سوروف است این علف هرز از خانواده گندمیان است تفاوت آن با برنج این است که برنج دارای گوشوارک و زبانک است ولی سورف ندارد. با توجه به  تاریخ رشد و همچنین مقدار بذور در خوشه  در مزارع برنج همیشه دیده می شود و بخشی از هزینه های کنترل را به خود اختصاص می دهد  این علف هرز از شروع کشت برنج در خزانه شروع و تا مرحله برداشت برنج در مزارع دیده می شود. راه های کنترل آن استفاده از سموم و از بین بردن فیزیکی می باشد.

هزار نی (Butomus umblatus)

این علف هرز از دو سال پیش به وسیله سیلاب  وارد منطقه شده و از زمین های اطراف رودخانه کر شروع شده و در زمین های دیگر بخش هم پخش شده است و در حدود 2 درصد از مزارع بخش دیده می شود. این گیاه دارای ریزوم یا ساقه زیر زمینی است و این امر باعث شده کنترل آن سخت تر شود به وسیله بذر و ریزوم ها انتقال پیدا می کند کنترل آن مکانیکی و سموم شمیایی می باشد .

 علف های هرز دیگری هم در مزارع برنج بخش وجود دارد که از نظر اقتصادی زیاد مهم نیستند که در زیر نام آنها آورده شده است:

انواع  اویارسلام، آمانیا، بند واش، تیر کمان آبی، سازو و مرغ می باشد. در مراحل اولیه رشد برنج  جلبک های سبز, کمی خسارت وارد می کند که با آب بست دادن زمین می توان آن را به خوبی کنترل کرد همچنین در خزانه هم می توان آن را با سموم مسی کنترل کرد .

روشهای مبارزه با علفهای هرز مزارع برنج:
برای مبارزه و از بین بردن علفهای هرز در شالیزارها، معمولا برنجکاران به روشهای مختلف اقدام می نمایند:
الف - پیشگیری:
قبل از اینکه علفهای هرز در برنج زار رشد و نمو نماید، بهتر است از ورود بذر آنها به مزارع جلو گیری شود و برای این کار اقدامات زیر لازم ضروری می باشد:
• بذری که برای کاشت بکار می رود بایستی کاملاً پاک و بوجاری شده و فاقد هر گونه بذر علف هرز و بذور غیر تیپ(یک رقم) باشد.
• در موقع انتقال نشاء به زمین اصلی علف هرز همراه با نشاء به زمین اصلی وارد نشود.
• برای آنکه بذر علفهای هرز توسط آب منتقل نگردد، همیشه باید مسیر جویها را از وجود این علفها پاک کرد.
• توصیه می شود که کشاورزان از قسمتهای عاری از بیماری و عاری از علف هرز اقدام به بذر گیری کنند تا بذری بدون علف هرز و سالم و مرغوب داشته باشند.
• از باقی گذاشتن علفهای هرز که توسط وجین از زمین خارج شده اند در داخل مزارع خودداری شود.
• محل احداث خزانه سال آینده را در موقع وجین از علف هرز کاملاً پاک نگه داشته و نباید گذاشت تا علف هرزی باقی مانده و تولید بذر نماید.
ب- مبارزه زراعی :
• عملیات و مراحل مختلف آماده کردن زمین اصلی برنج در صورتی که بموقع و به طور دقیق انجام شوند در کم کردن و یا از بین بردن علفهای هرز تأثیری زیادی خواهند داشت.
• نشاء کاری برنج شرایطی را فراهم می کند که نشاءها بهتر بتوانند با علف های هرز رقابت کنند. زیرا نشاءها در هنگام کشت حدود 15تا 20 سانتیمتر طول دارند در حالی که علفهای هرز در ابتدای رویش هستند. بنابراین روش کشت نشایی یک روش مبارزه با علف هرز نیز محسوب می گردد.
ج– مبارزه مکانیکی:

از بین بردن علفهای هرز مزارع برنج به وسیله کارگر(وجین) رایج ترین و متداول ترین روش مبارزه با علفهای هرز می باشد. وجین به وسیله دست انجام شده و به ندرت توسط ماشینهای وجین کن دستی صورت می گیرد. این روش امتیازات زیادی نسبت به روشهای دیگر به ویژه روش شیمیایی دارد. اولا هیچ علفی در برابر این روش مقاومت نشان نمی دهد زیرا هنگام وجین هر نوع علف هرز از یکساله تا دائمی پهن برگ یا نازک برگ توسط دست جمع آوری و یا مدفون می شوند. ثانیاً برای محیط زیست و حفظ تعادل طبیعی کاملاً بی ضرر است. ثالثاً با دست کشیدن در سطح خاک تهویه و خروج گازهای زیان آور امکان پذیر شده و اکسیژن بیشتری در اختیار ریشه ها قرار می گیرد. رابعاً استفاده از نیروی انسانی داخل کشور خرید مواد شیمیایی خارجی را منتفی می سازد و از نظر صرفه جوئی ارزی فوق العاده مفید می باشد. از معایب وجین دستی این است که پر زحمت و مستلزم نیروی انسانی زیادی است. بنابراین توصیه می گردد یکبار وجین دستی و مصرف علف کشها در برنامه کار گنجانده شود تا با تلفیق روش شیمیایی و مکانیکی بتوان شالیزار را عاری از علف هرز نگه داشت.

 د- روش شیمیایی:
یکی از آسانترین، موثر ترین، سریع ترین و کم هزینه ترین روشهای کنترل علف هرز، روش شیمیایی است. علت تمایل کشاورزان از  علف کش : 
• علفکش باعث کاهش دفعات عملیات شخم مخصو صاً در زمان کاشت می شود.

• علف کشها تلاش عملی انسان یعنی وجین دستی که کار طاقت فرسایی است را کاهش می دهد
.• در بازار به مقدار کافی موجود است و قیمت مناسبی نسبت به هزینه کارگری دارد. علاوه بر مقرون بصرفه بودن, در کنترل علف های هرز سمج مثل قیاق و بند واش موفق بوده است.
در دو زمان می توان سموم شیمیایی را مصرف کرد: الف- قبل از بذر پاشی ب- بعد از بذرپاشی
البته لازم بذکر است که معمولاً یک هفته بعد از نشاء کاری بهترین موقع است در صورتی که علف هرز قبل از دو برگی باشد.

علف کش های مورد استفاده در اراضی برنج بخش کُر

بوتاکلر (ماچتی)

این سم بر علیه علف هرز سوروف در مزرعه استفاده می شود  مقدار مصرف آن 3-4 لیتر در هکتار می باشد و زمان مصرف آن خیلی مهم می باشد در بسیاری از منابع 7-4روز بعد از نشاء ولی اگر زمین را 5 روز قبل از نشاء آماده کرده باشیم علف هرز از مرحله دو برگی گذشته وسم تاثیر خوبی ندارد پس بهترین زمان مصرف قبل از دو برگی شدن علف سوروف می باشد و می توان گفت تا زمانی که ما بتوانیم گیاه سوروف را  درمرحله سم پاشی قطره ای کاملاً به زیر آب بریم  در غیر این صورت تاثیر خوبی ندارد.

شرکت های مختلفی این سم را تولید می کنند ولی از بین این شرکت ها چند شرکت کیفیت سم بوتاکلر آنها بسیار خوب بوده نام آنها به ترتیب زیر است  شرکت گلسم، اکسیر، آریا کفیت خوبی داشته و شرکت های دیگر در رده های پایین تر قرار می گیرند  شرکت مشکفام، وزارت جهاد کشاورزی، کاوش

این سم را در خزانه با سموم اردرام و ساترن می توان مخلوط کرد  که تا 15 میلی لیتر در 5 لیتر آّب گیاه سوزی ندارد و در کنترل علف هرز سوروف بسیار موثر هستند .

ساترن (تیوبنکارب)

  در کنترل علف های هرز خزانه استفاده می شود و مقدار مصرفی آن  6-5 لیتر در هکتار می باشد باید توجه داشت این سم را در خزانه می توان هم محلول پاشی هم به صورت قطره ای مصرف کرد و نکته قابل توجه دیگر در مورد این سم حتماً در مراحل اولیه رشد علف هرز باید استفاده کرد. قبل از دو برگی شدن علف هرز. برای محلول پاشی نیم لیتر در 10 لیتر اب برای خزانه نیم هکتار زمین بسیار خوب جواب داده است. از این سم برای مخلوط کردن با سموم مولینیت استفاده می شود. همچنین می توان قبل از پاشیدن بذر در خزانه استفاده کرد ولی باید توجه داشت که در زمان پاشیدن بذر، خزانه را یک بار با آب شستشو کنیم در صورت باقی ماندن سم در خزانه در رشد بذر اختلال ایجاد می کند.

ساترن شرکت مشکفام از کیفیت خوبی بر خوردار بوده است.

مولینیت (اردرام)

این سم در زمان دو برگی شدن علف هرز استفاده می شود و بیشتر مصرف آن در خزانه است بسیار موثر و مقدار مصرف آن 6-5 لیتر در هکتار است در صورتی که با 15میلی لیتر بوتاکلر و 200 میلی لیتر ساترن مخلوط شود تاثیر بهتری خواهد داشت.   

شرکت های تولید کننده این سم  اکسیر (کیفیت و تاثیر گذاری خوب ومناسبی داشته است ) ومشکفام (کیفیت وتاثیر گذاری خوبی نداشته است)  هستند .

پروپانیل

این سم در کنترل علف هر بعد از دو برگی شدن بسیار عالی عمل کرده  ولی استرس به گیاه برنج وارد و باعث زردی در آن می شود. متاسفانه سموم پروپانیل  وارد شده به کشور هیچ کدام از کیفیت خوبی بر خوردار نبوده  مخصوصاً  نمونه های ترکیه ای و چینی  آن بسیار بی کیفیت فقط یک نمونه آمریکایی در بازار وجود دارد که از کیفیت خوبی برخوردار است ولی اکثراً تاریخ گذشته هستند.

بنتازون

برعلیه علف هرز هزار نی استفاده می شود که تاثیر خوبی دارد و محلول پاشی در زمان بعد از کشت برنج بسیار سخت می باشد. مقدار مصرف آن 4-3 لیتر در هکتار  است.

سم  شرکت گلسم از کیفیت بسیار خوبی برخوردار است. ولی شرکت مشکفام تاثیر کمتر نسبت به گلسم دارد.

ستاف 

سمی بسیار خوب برای کنترل هزار نی است ولی متاسفانه تاریخ مصرف سم های موجود در بازار گذشته است. 20 گرم در هکتار و زمان مصرف آن  همزمان  با بوتاکلر می باشد.

پاراگوات و رانداپ

 هر دو این سموم برای از بین بردن علف ها ی هرز کنار مزارع و علف های هرز چند ساله استفاده می شود.

این مرکز در مورد سموم پیش کاشت آزمایشی هم انجام داد  از سم ترفلان در خزانه برنج به صورت پیش کاشت استفاده شد برای کنترل علف هرز تاثیر خوبی نداشت بر روی گیاه برنج استرس وارد می کرد. 

آفات

یکی از آفات مهم در شمال کشور کرم ساقه خوار برنج می باشد ولی در منطقه این آفت وجود ندارد و در برخی مزارع ساقه خوار ذرت به برنج حمله می کند و خسارت زیادی  ایجاد نمی کند از مهمترین و خسارت زا ترین آفت منطقه مگس خزانه است که متاسفانه اطلاعات چندانی در مورد این آفت وجود ندارد و مثلاً در مورد مزرعه آقای فربود کلنیک پارسه خانم باستان نخسه گیاه پزشکی برای این کشاورز صادر کرده بود که در آن از همه سموم آفت کش و قارچ کش تجویز شده بود که نام سموم (دیازینون، دلتامترین ، اکسی کلرور مس, بنومیل، تیلت، رورال تی اس ) که این مقدار سم به هر گیاهی که زده شود دچار استرس می شود و به جای این همه سم می توانست با یک سم به موقع این مشکل را برطرف کند. از زمان شروع کار در کلینیک گیاه پزشکی کُر اطلاعات زیادی در مورد این آفت عکس هایی از لارو شفیره زمان دقیق کنترل جمع آوری کرده و در اختیار کشاورزان گذاشته و توصیه های لازم را به آن ها داده شد .

مگس خزانه برنج

Ephydra   afghanica

خسارت این آفت به صورت مستقیم و غیر مستقیم  می باشد. مستقیم: لارو  و شفیره این آفت از ریشه گیاه تغذیه می کنند و باعث زخم شدن ریشه گیاه می شود، غیرمستقیم : زخم های ایجاد شده باعت ورود میکرو اورگانیسم های دیگر باعث پوسیدگی ولهیدگی در ریشه برنج می شود. در منطقه کُر و یا در مرودشت 10 روز بعد از  کشت در مزرعه علائم خسارت در ریشه مشخص است محل های تغذیه این افت در ریشه  به شکل بند های انگشت دست  مشخص و خم می شود. در آلودگی های شدید باعث خشکی، کوتولگی بوته برنج می شود در صورتی که دما بالا باشد خسارت به صورت سبز خشکی نمایان میشود.  5-4  سیکل زندگی در منطقه دارند. به صورت تخم و شفیره زمستان گذرانی می کنند.

مدیریت و کنترل مگس خزانه

تقویت گیاه تا حدی  زیادی خسارت را کاهش می دهد، استفاده از سموم دیازینون گرانول به مقدار 15 کیلو گرم در هکتار ، دلتامترین  و یا دیازینون 1 لیتر در هکتار  همراه با آب ابیاری،  در مورد سموم باید توجه داشت بعد از استفاده حتما 24 ساعت آب مزرعه قطع شود تا سموم به عمق پایین که ریشه گیاه است نفوذ کند .

آفات دیگری در برنج وجود دارد ولی خسارت زیادی به وجود نمی آورند مثل  زنجرک، شته هر دو این آفات در خزانه برنج خسارت زا هستند چون در این زمان گندم های منطقه در اواخر فصل رشد اند و بعد از برداشت گندم حمله آفات به خزانه های برنج بیشتر می شود با توجه به این که چندین سال برای کنترل این آفت از سم کنفیدور استفاده می شد و ممکن است در برابر این سم مقاومت نشان دهد.

حشره کش ها 

دیمیتوات:

این سم در کنترل زنجرک و شته در خزانه استفاده می شود، این سم علاوه بر سیستمیک بودن  اثر تماسی-گوارشی هم دارد و همچنین ماندگاری آن نسبت به کنفیدور بیشتر و تکرار سم پاشی را پایین تر آورده است.

دیازینون

از این سم بیشتر در خزانه  استفاده می شود ومعمولاً با سم کنفیدور مخلوط چون اثر تماسی دارد برای حشرات مفید مضر است .

کنفیدور

در کنترل آفات مکنده  خزانه و در صورت نیاز بعد از نشاء استفاده می شد.

سموم مورد استفاده در کنترل مگس خزانه

دیازینون امولسیون 1 لیتر در هکتار به همراه آب آبیاری و بعد از استفاده حتما باید 48 ساعت آب مزرعه قطع شود.

دلتامترین  طریقه مصرف مثل دیازینون 

دیازینون گرانول 15-12 کیلوگرم در هکتار  بسیار موثر در کنترل مگس خرانه

بیماری ها

سوختگی برنج یا شیت بلایتRhizoctonia Sheath Blight

در بیماری های قارچی برنج، سوختگی غلاف برنج از اهمیت بیشتری پس از بلاست، در شمال کشور قرار دارد ولی در منطقه کُر شیت بلایت مهمترین بیماری قارچی می باشد.

علایم بیماری: علایم معمولا تا اواخر پنجه زنی و یا اوایل طویل شدن میانگره ها دیده نمی شود وگاهی علایم روی گیاهان جوان دیده می شود. علایم اولیه شامل لکه های آبسوخته، مدور، کشیده ویا بیضوی، سبزمایل به خاکستری به طول حدود یک سانتی متر روی غلاف های برگ نزدیک سطح آب دیده  می شود و به تدریج بزرگ تر شده تا دو تا سه سانتی متر طول و یک سانتی متر عرض می رسند که مرکز آنها سبز رنگ پریده و یا سفید می شوند که بوسیله یک حاشیه  ارغوانی  تا قهوه ای رنگی احاطه می شوند روی لکه توده های میسلیومی خاکستری مایل به سفید دیده می شود و همراه با توسعه و بزرگ شدن لکه ها، اسکلروت های قارچ در کناره و یا روی لکه ها تشکیل می گردد. اسکلروت ها  نزدیک بافت آلوده پس از ظهور اولین لکه ها ظاهر می شود. گیاهان شدیداً آلوده دانه های ضعیفی خصوصاً در قسمت های تحتانی خوشه تولید می کنند.

عامل بیماری: عامل بیماری Rhizoctonia solani و در فرم جنسی                 Thanatephorus cucumeris

 زمستان گذرانی این بیماری  اسکلروت  در خاک و بقایای گیاهی

مدیریت بیماری :

استفاده از ارقام نسبتا مقاوم و ارقامی که به کود ازته کمتری در زمان رشدی خود نیاز دارند (رقم پر محصول کود ازته زیادی لازم دارد )، استفاده از شیار عمیق بعد از کشت  بقایای گیاهی را به زیر خاک کرده تا پوسیده شود. استفاده از قارچ کش ها تیلت و رورال تی اس  به مقدار 1 لیتر در هکتار (بیشترین مصرف سم  تیلت در کشور، در شهرستان مرودشت می باشد) باید توجه داشت که سم پاشی 10 روز بعد تکرار شود  همچنین مر حله اول سم پاشی با سم تیلت و مرحله دوم با سم رورال تی اس صورت گیرد تا اثر بخشی بهتری داشته باشد.

مرگ گیاهچه درخزانه  برنج

در سال زراعی 92 خسارت زیاد این بیماری در شهرستان مرودشت کشاورزان را مجبور به کشت دوباره برنج در سینی های نشا کرد.

قارچ های جدا سازی شده از سینی های نشا قارچ رایزوپوس و موکور بود.که در بررسی های انجام شده مشخص شد که استفاده تنها از قارچکش بنومیل در ضدعفونی بذر و همچنین نامساعد بودن آب وهوا باعث بروز این بیماری شد. در سینی های که از سم کاربوکسین تیرام برای ضد عفونی بذر استفاده شده بود آلودگی کمتر یا وجود نداشت همچنین استفاده از قارچکش بیولوژیک تریکومکس اچ وی در ضد عفونی بذر  و همچنین محلول پاشی با قارچکش مانکوزب درکنترل این بیماری موثر  بوده است.

تاریخ های کاشت و برداشت

شروع مرحله آماده سازی و کاشت بذور در سینی های نشاء اوایل اردیبهشت ماه  

شروع آماده سازی خزانه های سنتی اواخر اردیبهشت ماه  

شروع نشا کاری مکانیزه 15/03/92

شروع نشاکاری به صورت سنتی (کارگر) 25/03/92

پایان نشاکاری  25/04/92

شروع برداشت برنج  25/06/92

پایان برداشت برنج 30/07/92

برداشت برنج

برداشت می تواند با دست یا کمباین صورت پذیرد و بعد از برداشت محصول در مکانی مناسب هوا دهی شوند یا بلافاصله وارد خشک کن شده تا رطوبت کاهش یابد.

زمان برداشت برنج:

  زمانی که  حدود 90-85 درصد خوشه به رنگ زرد درآید. در ارقام محلی 30-20 روز بعد گلدهی بسته به شرایط اقلیمی متفاوت می باشد.

بیش از 95 درصد از مزارع به صورت میکانیزه برداشت شد و بیشتر این برداشت ها توسط کمباین های مخصوص برداشت  برنج صورت گرفته و خصوصیات  این کمباین ها نسبت به کمباین های مخصوص غلات, ریزش بسیار پایین ، عملکرد سریع، کمترین فشردگی در سطح  خاک، برداشت به موقع  (در صورتی که زمین زیاد خشک شود ریزش زیاد و همچنین مقدار نیم دانه برنج در کارخانه برنج کوبی افزایش می یابد) .  مطلبی که در برداشت مکانیزه مورد توجه است مناسب بودن مزرعه شالیزاری برای کار کمباین میباشد. شرط اساسی این مطلب داشتن زهکش مناسب میباشد تا کشاورز بعد از رسیدن محصول در کمترین زمان (حدود 10 روز) بتواند مزرعه را خشک کرده تا ادوات کشاورزی به راحتی در آن حرکت کرده و کار انجام دهد. در این روش محصول برداشت شده برای کاهش رطوبت حتماً باید به خشک کن برده شود.

فرآیند تبدیل برنج

به کلیه عملیاتی که پس از برداشت به منظور تبدیل شلتوک به برنج سفید صورت می گیرد، فرآیند تبدیل برنج گفته میشود و شامل خشک کردن، تمیز کردن، پوست کندن، سفید کردن، براق کردن و درجه بندی میباشد. در بعضی منابع تبدیل شامل عملیات تمیز کردن، پوست کندن، سفید کردن و درجه بندی میباشد. اما از آنجایی که عمل خشک کردن بیشتر به منظور تبدیل شلتوک به برنج سفید میباشد، لذا عملیات خشک کردن را نمی توان از فرآیند تبدیل جدا دانست.

 با تشکر کلینیک گیاه پزشکی کُر