داروخانه گیاه پزشکی تابنده

به علت افزایش نسبت کربن به نیتروژن در خاک استفاده از کاه بن بیش از حد مضر است در مورادی به دلیل ترکیب آب با مواد موجود در کاه عصاره ای ایجاد شده که باعث جلوگیری از رشد گیاهان دیگر می شود به این خصوصیت خصوصیت آللوپاتیک که در شرایط طبیعی گیاه از آن جهت رقابت با دیگر گیاهان و حفظ بقاء خود استفاده می کنند

شالوده تکنولوژی استفاده از کود شیمیائی به منظور افزایش فراوری زمین از سال 1847 آغاز شد.یوستوس فون لیبیگ شیمیدان کشاورزی آلمانی، نشان داد که کلیه عناصر غذائی را که گیاهان از زمین جذب می کنند، می توان به صورت شیمیایی به خاک افزود. در یک سده بعد برای کشاورزان بسیار آسانتر بود که با کودهای آلی و توسعه زمین زراعتی بر میزان محصول خود بیفزایند. در نیمه قرن بیستم توسعه زمین زراعتی از رشد جمعیت بسیار عقب افتاد و کشاورزان انرژی خود را روی فزونی برداشت محصول از زمین با استفاده از کود های شیمیایی متمرکز کردند. در نتیجه مصرف کود شیمیایی در نیمه دوم قرن بیستم سر به فلک کشید و از 14میلیون تن به 31 میلیون تن رسید. از نظر مصرف سرانه، مصرف در این دوره پنج برابر شد و از 5کیلو به 26 کیلو گرم رسید. با آنکه رشدجهانی مصرف کودشیمیایی در کشورهای صنعتی متمرکز بود،اما در برخی از کشورهای پیشرفته از نظر کشاورزی، رشد مصرف کودشیمیایی ثابت مانده و یا رو به کاهش است.برای مثال در کشور آمریکا حداکثر مصرف کود شیمیایی در در دهه آخر قرن بیستم و از آن به بعد با نصف شدن قیمتهای کشاورزی،رو به کاهش بوده است.ولی بر خلاف کشورهای پیشرفته صنعتی، در آسیا زارعان با بکارگیری گونه های پر مصرف گندم و بر اثر شناخت و استفاده از کود شیمیایی، موجبات ارتقاء کمی محصولاتشان را فراهم نمودند، که نتیجتا" مصرف کود شیمیایی نیز در کشورهای در حال توسعه آسیا افزایش یافت. بطور مثال در کشور چین که امروزه یکی از بزرگترین کشورهای تولید کننده مواد غذائی در جهان است، تاسال1960 مصرف کود شیمیایی آنچنان که باید، قابل توجه نبود. در این زمان طراحان چینی به این واقعیت رسیدند که حتی استفاده مستمر از کودهای آلی هم قادر نخواهد بود به اندازه کافی برای جمعیت کشور غذا تولید کند. لذا با آغاز بکار کارخانه های کود شیمیایی در اواخر دهه هفتاد مصرف کود شیمیایی در چین بسرعت افزایش یافت و در فاصله سالهای 1976 تا 1981 دو برابر شد. با این وجود کود آلی هنوز منبع عمده عناصر غذائی گیاهان در چین بشمار می رود. بیش از نیمی از کود عالی چین از کودهای دامی و اساسا" کود خوک ( که مائو از آن به نام کارخانه های کود چاپار نام می برد) به دست می آید. زباله انسانی (خاک شبانه) کود سبز و کمپوست نیز باقیمانده مقدار مصرف را در چین تشکیل می دهند. در مورد کشورمان ایران نیز باید گفت که از سال 1325 مصرف کود شیمیایی با تشکیل بنگاه شیمیایی وابسته به وزارت کشاورزی و تولید چند نوع کود شیمیایی ساده آغاز گردید. از کودهای اولیه ساخت ایران میتوان گرد استخوان، سوپر فسفات ساده، ترمو فسفات و نیترات پتاسیم را نام برد که جمعا" حدود 12 تن در همان ابتدای فعالیت تولید گردید. بنگاه شیمیایی در سال 1329 به علت برآورده ساختن نیاز کشور و ارتقاء بازدهی محصولات کشاورزی اقدام به وارد نمودن سولفات آمونیوم، نیترات آمونیوم و سوپر فسفات تریپل نمود.هر چند در طی آن سالها واردات  و توزیع کود و همچنین افزایش سرمایه گذاری در این حوزه توسط بخش خصوصی صورت می گرفت، اما در سال 1332 برای اولین بار واردات و توزیع کود از اعتبار دولتی برخوردار گردید. همزمان با افزایش مصرف کود، محصولات کشاورزی نیز ارتقاء یافت و در نتیجه توزیع و تامین آن نیز در کشور افزایش یافت و در سال 1359 بیش از یک میلیون تن انواع کود شیمیایی بین کشاورزان، تعاونی ها و مراکز کشت و صنعت کشور توزیع گردید، که این رقم در سال 1361 به حدود یک میلیون و پانصد هزار تن افزایش یافت. این روند با رشد سعودی خود در سال 1381 بالغ بر سه میلیون تن رسید، که در حال حاضر انواع کود شیمیایی( اوره، نیترات آمونیوم، سولفات آمونیوم، فسفات آمونیوم، سوپر فسفات تریپل، سولفات پتاسیم، کودهای ریز مغذی، کود کامل ماکرو کرانوله) که تامین کننده نیاز زمین و کشاورزان است در داخل کشور توسط مجتمع های پتروشیمی و بخش خصوصی تولید و توزیع می گردد. که این مهم عمدتا" با نظارت و اشراف شرکت خدمات حمایتی کشاورزی، وابسته به وزارت جهاد کشاورزی با هدف برنامه ریزی، سیاستگزاری و انجام اقدامات لازم در جهت تولید و تهیه، توزیع و حمل و نقل و خرید و فروش انواع کود شیمیایی صورت می پذیرفت،که اخیرا" با حذف سوبسید، برخی از سیاستهای نظارتی و حمایتی شرکت فوق و همچنین وظایف و اهداف تشکیل آن شرکت تحت الشعاع برنامه خصوصی سازی قرار گرفته یا خواهد گرفت.                                                                                                        تعریف کود                                                             جناب آقای مهندس صباغ مدیر اسبق و شایسته شرکت خدمات حمایتی کشاورزی که به حق از مدیران شایسته و لایق کشور هستند، کود را اینگونه تعریف نموده است: هر ماده معدنی یا آلی که عناصر مورد نیاز گیاه را از نظر کمی و کیفی تامین کند و باعث  بهبود وضعیت گیاه از لحاظ رشد، عملکرد و مقاومت به بیماریها گردد، کود نامیده می شود.                                                     انواع کود                                                             1- کودهای شیمیایی یا معدنی شامل: کودهای ازته، فسفاته، پتاسه، کامل ماکرو و کودهای ریز مغذی ها  2- کودهای آلی یا بیولوژیک شامل: کودهای حیوانی، صنعتی، کود سبز و کودهای بیولوژیک می باشند.                                                                                      کودهای شیمیایی ازته: ازت که 80 درصد مواد طبیعت را تشکیل می دهد، عنصری پویا در گیاه بوده و به صورت نیترات جذب گیاه می شود. ازت در رشد رویشی گیاه موثر بوده و باعث افزایش تولید اندامهای سبزینه ای گیاه می شود. کمبود آن باعث زردی رنگ برگ ها و کاهش شدید عملکرد گیاه شده و مقدار زیاد آن موجب تاخیر در رسیدن محصول و مقاومت اندک در برابر بیماریها می شود. از جمله کودهای ازته: اوره ، نیترات آمونیوم، سولفات آمونیوم، اوره با پوشش گوگردی می باشد.                                                  1- اوره: که آن را کود شکری نیز می نامند، حاوی 46 درصد ازت است که از این نظر غنی ترین کود ازته بشمار می رود. این کود پر مصرفترین کود ازته ایران و جهان است. تولید آن در ایران سالانه بالغ بر سه میلیون تن و در جهان حدود 150 میلیون تن می باشد. اوره به دلیل حلالیت زیاد و شسته شدن سریع از خاک، از دسترس گیاه خارج شده و این امر دلیل اصلی تلفات بالای کود اوره می باشد. بیشترین میزان تولید آن در داخل توسط مجتمع های رازی، بجنورد، مرودشت و اخیرا" برخی مجتمع های جدید صورت می پذیرد. 2- نیترات آمونیوم:حاوی 34 درصد ازت و دومین کود تامین کننده نیاز کشور می باشد. این کود دارای ازت آمونیاکی و ازت نیتراتی است که برای مرکبات، مصرف فراوان دارد. از معایب آن رطوبت پذیری بالا و کلوخه شدن و خطر انفجار و اشتعال است. 3- سولفات آمونیوم: این کود حاوی 21 درصد ازت و 24 درصد گوگرد است و کودی است اسیدی که برای خاک های قلیایی و آهکی ایران مناسب است. بخش اندکی از تولید و تامین نیاز این کود در مجتمع ارومیه و ذوب آهن اصفهان صورت پذیرفته و مقدار کمی نیز از بخش خصوصی تامین می گردد.اما بخش عمده تامین آن برای کشاورزی کشور از طریق واردات انجام می پذیرد. 5- اوره با پوشش گوگردی: که حاوی 30 تا 35 درصد ازت و حدود 20 درصد گوگرد است. راندمان جذب این کود توسط گیاه بالاست و به علت داشتن پوشش گوگردی، تلفات آب شوئی آن حداقل می باشد. این کود در بخش خصوصی و پتروشیمی ها تولید می شود.                                                                                 کودهای فسفاته                                                          فسفر عنصری غیر پویا در خاک است و اساس فرآیندهای بیو شیمیایی و متابولیسمی گیاه می باشد. فسفر در ساختار پروتئینی گیاه وارد شده و فعل و انفعالات سوخت و ساز در گیاه را تحت تاثیر قرار می دهد. کمبود آن باعث تاخیر در رسیده شدن محصول و ضعف در ایجاد گل و دانه و نتیجتا" عملکرد کم می باشد. ازدیاد آن نیز باعث اختلال در جذب روی، آهن و منگنز می گردد. فسفر مورد نیاز برای تولید کودهای فسفره از خاک فسفات تامین میشود که ذخایر جهانی آن بالغ بر 144 میلیارد تن است، که اکثرا" در شمال آفریقا (بخصوص مراکش) و آمریکا وجود دارد. در ایران نیز ذخایر خاک فسفات حدود 380 میلیون تن است که در مناطق شمشک، شاهرود، کوهدشت، بافق و یزد ذخیره شده است که به علت پائین بودن عیار آن، از لحاظ اقتصادی قابل توجه نمی باشد.        از جمله کودهای فسفاته: منوفسفات آمونیوم، فسفات آمونیوم، سوپر فسفات تریپل، سوپر فسفات ساده می باشد.                                                                            منوفسفات آمونیوم: حاوی 60 درصد فسفر و 11 درصد ازت است،که یکی از کودهای تامین کننده فسفر می باشد. این کود از واکنش اسید فسفریک با آمونیاک تولید می شود. حلالیت خوبی داشته و در گلخانه ها و گاهی اوقات برای تولید کود های مایع بکار می رود.  2- فسفات آمونیوم: حاوی 46 درصد فسفر و 18 درصد ازت است و یکی از مهمترین کودهای تامین کننده فسفر در ایران است. این کود از واکنش اسید فسفریک با آمونیاک تولید می شود. اندکی اسید زاست که توصیه شده به علت افزایش میزان فسفر در خاکهای کشور کمتر مورد استفاده قرار گیرد.ولی در تجارت جهانی، صادرات آن با حدود 10 میلیون تن مقام اول را دارد. 3- سوپر فسفات تریپل: حاوی 46 درصد فسفر کل و حدود 39 درصد فسفر محلول است که علاوه بر مصرف مستقیم، در ترکیب تولید کود ماکرو کامل گرانوله نیز بکار می رود. این کود از اثر اسید فسفریک بر خاک فسفات تولید می شود و به علت داشتن کلسیم موجود در خاک فسفات، اثر اصلاحی برخاک دارد. این کود در تجارت جهانی با بیش از 5 میلیون تن صادرات، رتبه دوم را دارا می باشد. 4- سوپر فسفات ساده: حاوی 16 تا 20 درصد فسفر است و در سالهای اخیر برای جلوگیری از مصرف بی رویه کودهای فسفره در کشور، مورد استفاده قرار می گیرد. این کود از اثر اسید سولفوریک بر خاک فسفات تولید می شود، که ماده فسفاته آن منوکلسیم فسفات می باشد. از مزایای آن سرمایه گذاری کم برای تولید و حلالیت خوب آن است که به علت داشتن 40 الی 45 درصد گچ، برای اصلاح خاکهای ایران مناسب می باشد.                                                  کودهای پتاسه                                                     پتاسیم یکی از سه عنصر اصلی در تغذیه گیاه است که موجب افزایش مقاومت گیاه نسبت به ورس و بیماریها می شود. کمبود آن باعث ضعف ساقه و کمی سرعت رشد می شود. و ازدیاد آن همانند فسفر باعث اختلال در جذب روی، آهن و منگنز می شود. منابع عمده پتاسیم به صورت محلول در آبها و دریاچه های شور و شورابه های سطحی می باشد. بزرگترین ذخایر املاح پتاسه در جهان کانادا، روسیه، آلمان و آمریکاست که حدود 130 میلیارد تن برآورد می گردد. مصرف سالانه کودهای پتاسه در جهان حدود 30 میلیون تن می باشد. از جمله کودهای پتاسه: کلرور پتاسیم، سولفات پتاسیم، سولفات پتاسیم منیزیم و نیترات پتاسیم مخلوط می باشد. ادامه دارد 1- کلرور پتاسیم: این کود حاوی 60 درصد پتاسیم است و به صورت مستقیم مصرف می شود و یا برای تامین پتاسیم کود ماکرو کامل گرانوله به کار می رود. کلرور پتاسیم حاوی مقاری کلر است که برای گیاهان حساس به کلر و مرکبات مشکل ایجاد می کند. تمام مقار مصرف این کود در ایران از طریق واردات تامین می شود.  2- سولفات پتاسیم: این کود حاوی 45 تا 48 درصد پتاسیم است اما میزان کلر آن کمتر است لذا از آن می توان برای مرکبات و گیاهان حساس به کلر استفاده کرد. این کود لوکس و گران قیمت است که بخشی از آن از طریق واردات تامین می گردد. 3- سولفات پتاسیم منیزیم: این کود حاوی 24 درصد پتاسیم، 10درصدمنیزیم، 48 درصد سولفات است. که برای تامین پتاسیم و منیزیم گیاهان تولید می شود. این کود محلول است و می تواندبا آب آبیاری مصرف شود. 4- نیترات پتاسیم مخلوط: حاوی 28 درصد پتاسیم، 11درصد ازت، و حدود 11 درص فسفر محلول است که از ترکیب 65 درصد نیترات پتاسیم و 30 درصد فسفات آمونیوم تولید می شود. این کود در کشت گلخانه ای کاربرد دارد( به صورت محلول در آب)        کودهای ریز مغذی: این کود ها شامل عناصر روی، منیزیم، منگنز، مس، آهن و کلسیم می باشد. این کودها بیشتر در افزایش کیفیت گیاهان نقش داشته و در حقیقت عناصر ریز مغذی، مکمل عناصر پر مصرف گیاه است. از جمله کود های ریز مغذی: سولفات روی، سولفات آهن، سولفات منگنز، سولفات منیزیم، سولفات مس، کلرور کلسیم، میکرو معدنی، اسید بوریک می باشد.   کودهای کامل ماکرو مخصوص آبیاری:این کود حاوی 18درصد ازت و 10درصد فسفر محلول 18درصد پتاسیم 0/2 درصد آهن، منگنز، روی و 0/2 درصد اسید بوریک می باشد. این کود باید در مدت 3 دقیقه به راحتی در آب حل شود و در سیستم آبیاری تحت فشار ایجاد گرفتگی ننماید

نواع کود شیمیایی

کودهای ازت:

ازت به صورتهای نیترات ،یون آمونیم و اوره قابل جذب گیاه است. فرم اصلی ازت در خاک بوده و فرمهای ، و پس از مدتی کم و بیش کوتاه بصورت در می آیند. تبدیل این فرمها به موجب آزاد شدن گشته و pH خاک را نقصان می دهد. ازت موجود در کودها را بصورت درصد ازت خالص ذکر می نمایند. نیترات آمونیم 33 درصد ازت داشته و هر دو فرم ازت آن قابل جذب گیاه می باشند. چون دارای بار منفی است جذب کلوئیدهای خاک نشده و در معرض شستشو از خاک است. اما چون دارای بار مثبت است جذب کلوئیدهای خاک می گردد و بتدریج بصورت در می آید. اوره رایج ترین کود ازت در ایران است. اوره از ترکیبات آلی بشمار رفته و به همین فرم قابل جذب گیاه می باشد. از محلول اوره در محلول پاشی برگ گیاهان نیز استفاده میشود. اوره نیترات آمونیم را می توان قبل از کاشت محصول و یا بصورت سرک و بعد از آن که گیاه مقداری رشد نمود به خاک داد. سولفات آمونیم علاوه بر ازت دارای 24 درصد گوگرد است. هیدرات آمونیم را که از حل شدن آمونیاک در آب بدست می آید قبل از کاشت بوسیله سرنگهای مخصوص در زیر لایه ای از خاک قرار می دهند.

نیترات کلسیم و نیترات پتاسیم درصد ازت کمی داشته وکمتر بعنوان منبع کود ازت در خاک مصرف می شوند. این کودها غالباً در محلولهای غذائی بعنوان منابع کلسیم یا پتاسیم مورد استفاده قرار می گیرند.

کودهای فسفر:

فسفر موجود در کودهای شیمیائی معمولاً بصورت یونهای و می باشد که فرمهای قابل جذب فسفر هستند. اسید فسفریک نیز که از تجزیه مواد آلی خاک حاصل می شود قابل جذب گیاه است، اما بصورت کودشیمیائی مصرف نمی شود. غالباً درصد فسفر کودهای شیمیائی را بصورت درصد اکسید فسفر ذکر می نمایند. قسمت اعظم کود فسفره ای که به خاک داده می شود. بوسیله کلسیم در خاکهای قلیائی و بوسیله آهن و آلومینیم در خاکهای اسیدی تثبیت می گردد. معمولاً تا کود فسفره ای که به خاک داده می شود در سال اول بصورت قابل جذب گیاه باقی می ماند و بخش کمی نیز طی سالهای آینده قابل جذب گیاه می گردد.میزانهای فوق الذکر با روش کوددهی، بافت و ترکیب خاک ، سوابق مصرف کود فسفره در خاک و مقدار کود فسفری که مصرف می شود بستگی دارد. چون میزان محلول بودن و حرکت کود فسفره در خاک بسیار محدود است می بایستی کودهای فسفره را قبل از کاشت به خاک داد و آنها را مستقیماً در ناحیه توسعه ریشه قرار داد. حداکثر میزان محلول فسفر در pH 6 تا 5/6 مشاهده می شود. بنابراین رساندن pH خاک به این حدود می تواند در افزایش محلول بودن و جذب فسفر موثر باشد. تغییر pH خاک در خاکهای اسیدی با اضافه کردن آهک و در خاکهای قلیائی با اضافه کردن گوگرد یا کودهای اسیدی انجام پذیر است. مصرف مقدار زیادی کود حیوانی نیز می تواند در نقصان pH خاک مفید باشد. میزان محلول بودن کودهای فسفره نیز متغیر است.

کودهای پتاسیم:

کمبود پتاسیم بیشتر در خاکهای اسیدی و خاکهای شنی دیده می شود، اما کمبود آن در سایر خاکها تحت شرایط آبیاری و برداشت مقدار زیادی محصول (بخصوص یونجه) نیز مشاهده می گردد. اغلب کودهای پتاسیم در آب محلول هستند و نحوه اضافه آنها به خاک نقش زیادی در اثر بخشی کود ندارد کلرورپتاسیم فراوانترین ترکیب پتاسیم در طبیعت است. کلرورپتاسیم دارای مقدار زیادی (60 تا 62 درصد) می باشد با این حال مصرف کلرورپتاسیم در مواردی که به مقدار زیادی پتاسیم نیاز است چندان مطلوب نیست، زیرا احتمال مسمومیت ناشی از فراوانی کلر پیش می آید با این که مقدار کمی کلر برای محصولاتی مانند توتون و پنبه لازم است، اما زیادی کلر در خاک موجب آبدار شدن غده سیب زمینی و نقصان کیفیت توتون می گردد. نیترات پتاسیم دارای 44% اکسید پتاسیم است، اما کودی گران قیمت می باشد. سولفات پتاسیم معمولترین کود پتاسیم است که در زراعت مصرف می شود پتاسیم از تجزیه اولیه بقایای گیاهی نیز به خاک اضافه می شود، اما هوموس خاک بعنوان منبع قابل توجه پتاسیم بشمار نمی رود، زیرا پتاسیم بوسیله مواد آلی تثبیت نمی گردد. خاکهائی که مقدار زیادی رس از نوع ورمی کولایت و ایلیت دارند پتاسیم را تثبیت می کنند. پتاسیم واقع در محلول خاک در حال تعادل است و بعنوان ذخیره پتاسیم خاک محسوب می شود در صورتی که شدت تثبیت زیاد است می بایستی پتاسیم را بصورت نواری و قبل از کاشت در خاک قرار داد.

کودهای گوگرد:

کمبود گوگرد در خاکهائی که به شدت در معرض شستشو قرار دارند مشاهده می شود. در این صورت می بایستی گوگرد را بصورت کود به خاک اضافه کرد. مقدار گوگرد کودها را بصورت درصد عنصر گوگرد (s) ذکز می کنند انتخاب نوع کود گوگرد دار به pH خاک بستگی دارد. در خاکهای اسیدی می توان از سولفات کلسیم یا جیپس بعنوان منبع گوگرد استفاده نمود. این ترکیب دارای 18 درصد گوگرد و 22 درصد کلسیم است جیپس علاوه بر تامین گوگرد و کلسیم باعث افزایش pH خاک نیز می گردد.
از پودر گوگرد نیز می توان بعنوان کود گوگرد استفاده کرد. عنصر گوگرد در اثر فعالیت باکتریهای اکسید کننده بصورت اسید سولفوریک سرانجام سولفاتها در می آید. هر چه ذرات عنصر گوگرد ریزتر و توزیع آن در خاک یکنواخت تر باشد، سرعت اکسیده شدن گوگرد بیشتر خواهد بود. اکسیداسیون عنصر گوگرد موجب اسیدی شدن خاک گشته و به همین دلیل از آن دراصلاح خاکهای قلیائی استفاده می شود. اکسیده شدن گوگرد در حرارت و رطوبت مناسب حدود 3 تا 4 هفته طول می کشد. بعضی از کودهای گوگرد را (مانند So2 و پلی سولفیدها) در آب آبیاری حل و به خاک اضافه می کنند.

کودهای کلسیم و منیزیم:

کلسیم و منیزیم کمتر بعنوان کود مصرف می شوند، زیرا کمبود آنها در بسیاری از خاکها (به استثنای خاکهای نواحی مرطوب) دیده نمی شود. خاکهای نواحی مرطوب اسیدی بوده و برای اصلاح آنها از کلسیم و منیزیم استفاده می شود. در خاکهای اسیدی مقدار زیادی کربنات کلسیم، کربنات مضاعف کلسیم و منیزیم و یا سولفات کلسیم برای اصلاح خاکهای اسیدی مصرف می شود. درنتیجه کمبود احتمالی کلسیم و منیزیم نیز مرتفع می گردد. در صورتیکه تغییر pH خاکهای اسیدی مورد نظر نباشد و صرفاً تامین کلیسم مورد نیاز گیاه هدف باشد می توان از کودهای فسفره حاوی کلسیم استفاده نمود. برای رفع کمبود منیزیم از سولفات منیزیم و یا سولفات مضاعف منیزیم و پتاسیم استفاده می شود.

کودهای مخلوط:

عناصر ازت، فسفر و پتاسیم بیش از سایر عناصر بعنوان کود مصرف می گردند. گاهی کودهای تجارتی را بصورت مخلوطی از عناصر فوق تهیه می کنند.درصد عناصر این کودها معمولاً پایین است و قسمت اعظم حجم را مواد دیگری به غیر از عناصر فوق تشکیل می دهند. ترکیب این گونه کودها را با درصد ازت (N)، اکسید فسفر و اکسید پتاسیم و به همین ترکیب ذکر می کنند مثلاً کود 10-10-20 دارای 20 درصد ازت، 10 درصد اکسید فسفر و 10 درصد اکسید پتاسیم می باشد گاهی درصد گوگرد (S) را بصورت عدد چهارم ذکر می نمایند مانند 5-10-10-15 که 5 درصد گوگرد دارد. کود مخلوط ممکن است فاقد یکی از سه عنصر اصلی باشد. مانند 44-0-13 که فاقد فسفر است و در حقیقت همان نیترات پتاسیم است و یا فسفات دی آمونیم که می توان آن را بصورت 0-46-18 بیان نمود.

کودهای عناصر کم مصرف:

در خاکهای نواحی خشک کمبود آهن، مس، منگنز و روی و در خاکهای نواحی مرطوب کمبود مولیبدن، کلر و بر محتمل است. گاهی نیز مقداری زیادی کلر و بر در خاکها و آب آبیاری نواحی خشک وجود داشته و می توانند باعث مسمومیت گیاه گردند. نکته مهم در مصرف کودهای عناصر کم مصرف آن است که مرز بین میزان مورد نیاز و حد مسموم کننده گیاه بسیار باریک است. به عبارت دیگر مصرف زیاد این کودها باعث مسمومیت گیاه می گردد.

در اغلب موارد مقدار عناصر مس، آهن، منگنز و روی در خاک بیش از نیاز گیاه است، اما به فرم قابل جذب گیاه نیستند. از طرف دیگر چون این عناصر عمدتاً به صورت کاتیون به خاک اضافه می گردند، احتمال تثبیت آنها توسط خاک زیاد است.کاتیونها را بهتر است بر روی برگها محلول پاشی نمود.

در صورتی که این کاتیونها بصورت ترکیبات معدنی به خاک داده می شوند می بایستی بصورت نواری در خاک قرارداده شوند و یا همراه با کودهای دارای واکنش اسیدی به خاک اضافه گردند. در صنعت این کاتیونها را با مواد کلات کننده ترکیب و آنها را بصورت غیر قابل تثبیت در آوردنده اند. کلاتها به سهولت در خاک حرکت کرده و عنصر را در دسترس گیاه قرار می دهند. در صورت عدم دسترسی به کلاتها ، از سولفاتهای کاتیونها بعنوان کود استفاده می شود.

از گروه آنیونها، کمبود کلر بندرت مشاهده می شود. زیرا معمولاً مقدار کافی کلر همراه با آب باران (بخصوص در نواحی ساحلی)، کودهای شیمیائی عناصر اصلی (به صورت ناخالصی) و آب آبیاری به خاک اضافه می شود. در صورت لزوم می توان از کلرورپتاسیم برای رفع کمبود کلر استفاده نمود. برای رفع کمبود بر از بورات سدیم یا بوراکس استفاده می کنند. بوراکس در آب بسیار محلول بوده و در خاک به سهولت حرکت می کند و می بایستی مواظب شسته شدن آن از خاک بود. بوراکس را مستقیماً به خاک اضافی می نمایند.

برای اضافه کردن مولبیدن از مولیبدات سدیم یا مولیبدات آمونیم استفاده می شود. مولیبدات را ممکن است با مواد دیگری مخلوط و به خاک اضافه کرد و یا آن را محلول پاشی نمود. در صورتی که عناصر کم مصرف بصورت نواری در خاک قرار داده می شوند مقدار مصرف آنها چند کیلوگرم (از هر یک) در هکتار خواهد بود. در صورتی که این کودها را بر سطح خاک پخش می نمایند و با خاک مخلوط می کنند، مقدار آنها را چند برابر می گیرند در این روش سولفات کاتیونها رابه میزان 30 تا 50 کیلوگرم در هکتار می پاشند. مقدار معمول مصرف بورات حدود 5 کیلوگرم در هکتار است. مولیبدات به مقدار حدود 1 تا 2 کیلوگرم در هکتار پاشیده می شود. در صورتی که از روش محلول پاشی عناصر بر روی برگها استفاده میشود، می بایستی غلظت محلول را مورد دقت قرار داد. پا شش سولفات عناصر کم مصرف با غلظت 2 تا 3 در هزار معمول است.

در بازار ایران مخلوطی از کودهای عناصر کم مصرف به نامهای تجاری مختلفی وجود دارند. محلول تهیه شده از این کودها را می توان روی برگ پاشید و یا با سموم مختلف مخلوط کرد و همزمان با سمپاشی مصرف نمود.