بیش از 10 گونه سوسک زیان آور از مزارع گندم و جو کشور جمع آوری و شناسایی شده اند که در مرحلة لاروی، حشره کامل و یا در هر دو مرحله خسارت زا می باشند. مهم ترین گونه های خسارت زا به شرح زیر اند
: سوسک سیاه گندم Zabrus tenebrioides Goeze (Carabidae, Coleoptera) شکل 8- سوسک سیاه گندم (Zabrus tenebrioides) و نحوة خسارت آن حشرة کامل (بالا)، لارو (وسط)، لارو و نحوة خسارت (پائین) سوسک سیاه گندم (شکل 8) از بیشتر مناطق کشور گزارش گردیده است، اما آلودگی آن در استان های گلستان، خراسان، فارس، کرمانشاه، خوزستان و ایلام بیشتر است. طبق گزارش سازمان حفظ نباتات سطوح مبارزة شیمیایی با این آفت درسال 79-1378 حدود 45000 هکتار بوده است(امینی، 1379). این آفت علاوه بر گندم روی جو و چاودار نیز خسارت زا است و خسارت اصلی مربوط به لارو آن می باشد که در پائیز و زمستان به بوته های گندم حمله کرده و با جویدن برگ ها و باقی گذاشتن رگبرگ های اصلی خسارت می زند. لاروها به هنگام فعالیت سوراخ هایی در خاک ایجاد می کنند و برگ ها را به داخل این سوراخ ها برده و مورد تغذیه قرار می دهند. بررسی های حسینی(1373) نشان داده است که هر لارو طی دوران زندگی خود 20-30 بوته را از بین می برد. در منطقة گنبد آلودگی به این آفت شدید بوده و در بعضی از سال ها تراکم لارو ها 50-100 عدد در متر مربع و خسارت آن تا 70 درصد هم گزارش شده است(مبشری،1373). حشرات کامل آن از اوایل تا اواخر خرداد خارج می شوند و روی سنبله ها از دانه های خمیری شده تغذیة می کنند، اما خسارت آنها چندان قابل توجه نیست. زمستان گذرانی سوسک سیاه گندم به صورت لاروهای سنین مختلف است و یک نسل در سال دارد. در سال های اخیر بیولوژی، خسارت و روش های کنترل آن توسط حسینی(1373)، مبشری(1373) و مطالعه گردیده است. مدیریت تلفیقی سوسک سیاه گندم - حسینی(1373) از مورچه ها به عنوان یکی از شکارگرهای مهم تخم و لاروهای ریز این آفت نام می برد. سوسکی از خانوادة Carabidae نیز شکارگر لاروهای درشت و شفیره های آن بوده و کلاغ ها و دیگر پرندگان نیز به هنگام شخم زدن خاک از لاروها و سوسک های باقیمانده در زمین تغذیه می کنند. - تناوب زراعی با استفاده از گیاهان وجینی، جمع آوری کاه و کلش و بقایای محصول در اراضی آلوده و شخم زدن زمین پس از برداشت، از روش های مناسب کنترل آن است. - این آفت با روش های زراعی فوق به خوبی قابل کنترل است و در صورتی که در مزارع آلوده تراکم لاروهای آن بیش از 4- 5 عدد در متر مربع باشد، می توان به محض مشاهدة خسارت آن از سموم دیازینون )G 5% 30-40 کیلو در هکتار)، دیازینون EC 60% ( یک لیتر در هکتار) و کارباریل WP 85% ( 5/1-2 کیلو در هکتار) استفاده کرد. - انجام تحقیقاتی در خصوص تهیة جدول زندگی و سطح زیان اقتصادی این سوسک ضروری به نظر می رسد. سوسک های قهوه ای گندم (کرم های سفید ریشة غلات) اولین نوشته در خصوص سوسک قهوه ای گندم مربوط به یوستروف و اقلیدی(1325) است. سوسک قهوه ای گندم به چند گونه سوسک زیان آور از جنس Anisoplia اتلاق می شود. لاروهای این آفت به ریشة گندم های پائیزه خسارت می زنند و حشرة کامل آنها در خرداد از سنبله های گندم در مراحل خمیری شدن تغذیة می کنند. در سال های اخیر گونة زیان آوری به نام Amphimalon caucasicus Gyll. توسط رضابیگی و حیدری(1372) گزارش گردیده است که بیشترین خسارت وارده به گندم و جو در کرمانشاه مربوط به این گونه بوده است. چون حشرات کامل این گونه خسارتی مشابه سوسک های قهوه ای گندم ندارند، بنابر این اتلاق نام سوسک قهوه ای گندم به تمام گونه های فوق منطقی به نظر نمی رسد و کرم های سفید ریشة غلات عنوان بهتری برای معرفی آنها است. گونه های مهم این سوسک ها به شرح زیرند(شکل 9) : سوسک قهوه ای گندم Anisoplia austriaca (Hbst.) (Scarabaeidae, Coleoptera) شکل 9- کرم های سفید ریشة غلات ردیف بالا حشرات کامل به ترتیب از راست به چپ، Amphimallon caucasicus ، Anisoplia austriaca، Anisoplia leucaspis و Anisoplia lata ردیف وسط حلقة انتهایی شکم(Pygidium) سمت راست Anisoplia و سمت چپ Amphimallon ردیف سوم لارو Amphimallon caucasicus این آفت از کردستان، کرمانشاه، ایلام، تهران، آذربایجان شرقی و غربی، زنجان، خوزستان، تهران و برخی دیگر از نقاط کشور گزارش شده است. خسارت اصلی آن مربوط به لاروهای آن است که به گندم پائیزه تازه جوانه زده حمله کرده و باعث قطع شدن ریشه و طوقة آنها می گردد. طبق بررسی های رضابیگی(1369) لاروهای این آفت با تراکم 3-5 عدد در متر مربع 8-12 درصد گندم های تازه جوانه زده را قطع می کنند. حشرات کامل آن نیز با تراکم 5/1-3 عدد در متر مربع به 8/2-6 درصد سنبله ها در مراحل شیری شدن و رسیدن خسارت وارد کرده و تنها 15-16 درصد دانه های موجود در این سنبله هاخسارت آسیب می بیند.زمستان گذرانی این آفت به صورت لارو است و هر دو سال یک نسل دارد. سوسک قهوه ای گندم Anisoplia leucaspis (Cast.) (Scarabaeidae, Coleoptera) مناطق انتشار و نحوة خسارت این گونه نیز شبیه A.austriaca است. طبق بررسی های رضابیگی(1369)در استان کرمانشاه انتشار این گونه بسیار محدود بوده و روی برخی از گندمیان در مراتع حفاظت شده یافت گردیده است و خسارت اقتصادی آن مشاهده نشده است. Anisoplia lata Er. (Scarabaeidae, Coleoptera) این گونه توسط رضابیگی(1369) از روی گیاهان مرتعی جمع آوری گردیده است و خسارت اقتصادی آن روی گندم و جو گزارش نشده است. Amphimallon caucasicus Gyll. (Scarabaeidae, Coleoptera) این سوسک به عنوان یک گونة زیان آور در مزارع گندم و جو برای نخستین بار توسط رضابیگی و حیدری(1372) معرفی شد.بررسی های نامبردگان نشان داد گونه ای که لارو آن در کرمانشاه به عنوان لاروهای سوسک قهوه ای گندم شـناخـته می شد متعلق به جنس Anisoplia نبوده و به این گونه تعلق دارند. لاروهای این گونه مشابه لاروهای Anisoplia هستند با این تفاوت که بر روی حلقة انتهایی شکم (Pygidium ) آنها 12 موی دو ردیفه وجود دارد. روی حلقة انتهایی شکم لاروهای Anisoplia موهای پراکنده ای وجود دارد و موهای دوردیفه دیده نمی شود. طبق بررسی های رضابیگی (1369) لاروهای این آفت با تراکم 6-9 عدد در متر مربع 6-7 درصد گندم های پائیزه را قطع می کنند. حشرات کامل این آفت غروب پرواز کرده و خسارتی ندارند. بررسی های خواجه زاده(1377) نیز نشان داده است که بیشترین جمعیت کرم های سفید ریشة غلات در خوزستان به این گونه تعلق دارد. لاروهای این آفت در این منطقه با تراکم 4/1-4/3 عدد در متر مربع 7/3 –9 درصد بوته ها را قطع کرده اند. به نظر می رسد که در اکثر نقاط کشور لاروهای این گونه خسارت زا است. زمستان گذرانی A.caucasicas به صورت لارو در خاک است و احتمالآ هر دو سال یک نسل دارد. مدیریت تلفیقی کرم های سفید ریشة غلات ــ کلاغ و دیگر پرندگان از شکارگران مهم کرم های سفید ریشه به شمار آمده و به هنگام شخم زمین در پائیز و بهار آنها را به شدت مورد تغذیه قرار می دهند. ــ کرم های سفید ریشـة غلات در برابر ضـربه خوردن بسیـار حساس هستند و به هنگام شخم زدن زمین وقتی که آسیب می بینند پس از مدت کوتاهی سیاه شده و از بین می روند. بنابر این شخم عمیق در پائیز و بهار در کاهش جمعیت آنها بسیار موثر است. ــ تناوب زراعی یکی از روش های مناسب کنترل این آفات است. در بررسی های رضابیگی(1369) خسارت لاروهای این سوسک روی گـیـاهان زراعی مثـل نخود، عدس و چغنـدر قند که در تـناوب با گـندم در مناطق آلوده به این آفـت کشـت می شدند، مشاهده نشده است. ـــ مبارزة شیمیایی با این آفات ضروری نیست و با روش های زراعی به خوبی کنترل می شوند. ــ بررسی های بیشتری در خصوص انتشار جغرافیایی گونه های فوق و بیولوژی، اکولوژی، سطح زیان اقتصادی و دشمنان طبیعی آنها توصیه می گردد. سوسک نیشکر Pentodon idiota (Hbst.) (Scarabaeidae, Coleoptera) این آفت از خوزستان و بعضی دیگر از نقاط کشور جمع آوری و شناسایی شده است. علاوه بر نیشکر و ذرت به بسیاری از گیاهان زراعی از جمله گندم و جو نیز خسارت می زند(جمسی نوبندگانی همکاران،1365 و بهداد، 1375). سوسک برگ خوار غلات Lema melanopa L. (Chrysomelidae, Coleoptera) شکل10- سوسک برگ خوار غلات(Lema melanopa) و نحوة خسارت آن حشرة کامل(بالا)، لارو و علائم خسارت روی برگ(پائین) این آفت از استان های خراسان، اصفهان، تهران، خوزستان، فارس، آذربایجان غربی و شرقی، گیلان، مازندران، جیرفت، هرمز گان، سمنان وکرمانشاه و برخی دیگر از مناطق کشور گزارش شده است اما خسارت آن اقتصادی نیست. این آفت بیشتر در مزارع آبی مشاهده می گردد و گندم را به جو ترجیح می دهد. لارو و حشرات کامل این آفت پارانشیم رویی برگ را به موازات رگبرگ های اصلی می خورند و محل خسارت آنها روی برگ به صورت نوارهای طولی ســفیــد رنگی دیده می شود. زمستان گذرانی این آفت به صورت حشره کامل است و تنها یک نسل در سال دارد. نعیم(1362) مشاهده کرده است که حدود 10 درصد از حشرات کامل پس از ظهور در اواخر خرداد جفت گیری و تخم ریزی می کنند، اما لاروهای سن دوم این نسل با خشک شدن بوته ها از بین می روند. زیست شناسی این حشره توسط خوش گفتارو همکاران(1377) و سیدی صاحباری و همکاران(1379) نیز مطالعه شده است( شکل 11). کرم های مفتولی ریشه Agriotes spp. (Elateridae, Coleoptera) کرم های مفتولی ریشه چند میزبانه هستند و گندم و جو نیز به عنوان میزبان آنها گزارش شده است. خسارت لاروهای این آفت به ریشه گندم و جو در برخی مناطق کشور دیده شده است، اما مطالعة چندانی در خصوص گونه های خسارت زای گندم، میزان خسارت و بیولوژی آنها صورت نگرفته است
نیلوفر