داروخانه گیاه پزشکی تابنده

کاربرد کود های زیستی در تولید گیاه زراعی

کود های زیستی اشاره به کود هایی دارند که در وحله اول دارای نژاد هایی از ریز موجودات به تعداد کافی هستند که برای افزایش باردهی گیاه زراعی بکار می روند.ازاشکال مختلف انها مانند نیتراجین ,ازتوباکترین ,فسفوباکترین ,و جلبک های سبز آبی در کشاورزی مدرن به طور گسترده استفاده می شود.جهت تثبیت ازت هوا یا حل نمودن عناصر غذایی گیاه مثل فسفات ها یا برای تحریک رشد گیاه با سنتز مواد تقویت کننده رشد این نوع کود ها کاربرد دارند.برخی گونه ها ی آنها موجب توقف رشد ریزموجودات ساپروفیتی و بیماریزا موجود در نزدیک سیستم ریشه گیاهان زراعی شده و از این طریق سبب کاهش خسارت بیماری های گیاهی می شوند.کود نیتراجین یک کود پیتی ,لیگنیتی یا با زمینه خاکی است که دارای نژاد های موثر  رایزوبیوم ویژه گیاهان زراعی لگومینوزه می باشد.

ازتوباکترین کود دارای سلول های Azotobacter chroococcumرشد یافته در محیط کشت آگار است.

هردو کود در تامین ازت گیاهان زراعی کاربرد دارند.فسفوباکترین ,کشت باکتری حل کننده فسفات (Bacillus megaterium) ,جذب شده روی کائولینیت ,در تامین فسفر گیاهان زراعی کاربرد دارد.

این نوع کود ها به علت پائین بودن هزینه , کاربرد آسان و بی ضرر بودن برای خاک و گیاهان زراعی روز به روزمورد توجه بیشتر کشاورزان قرار می گیرد.

تثبیت کننده گان ازت

ازت یک کالای رایگان موجود در هوا می باشد.ستونی از هوا روی یک هکتار تقربیا"80000تن ازت دارد ,اما در این شکل برای زندگی حیوان و گیاه مفید نیست.تعادل مثبت ازت قابل استفاده روی زمین به تثبیت ازت بستگی دارد که با این فرایند ازت موجود در هوا به روش های بیولوژیکی یا شیمیایی به شکلی نظیر محلول امونیاک تبدیل می شود که قابل استفاده برای گیاهان و سایر عوامل بیولوژیکی می باشد.در تثبیت بیولوژیکی ازت , ریز موجودات آزادزی یا در همزیستی با گیاهان ,ازت مولکولی را به محلول آمونیاک در فشار متعارف هوا و در دامنه دمای بین 30-20 درجه سانتی گراد احیا می کنند.باکتری ها ,جلبک ها ,آکتینو مایست ها در این تبدیل مشارکت دارند.باکتریهای  آزادزی  تثبیت  کننده ازت عبارت از:ازتو باکتر ,باسیلوس ,کلوستریدیوم ,پزودوموناس ,رودواسپیریلیوم ,آزوسپیریلیوم می باشد.متداول ترین جلبک های تثبیت کننده ازت شامل Anabaena ,Anabaenopsis,Aulisira ,Calothrix,nostoc,Cylindrospermum هستند.مخمر Rhodotorula نیز از نظر تثبیت ازت مورد توجه می باشد.در گروه سیستم های همزیستی ,همزیستی رایزوبیوم با گره های ریشه لگوم ها بسیار مهم است.آکتینو مایست ها (Frankia) از نظر تثبیت ازت در گره های غیر لگوم ها شناخته شده هستند.کشت گونه های رایزوبیوم  جهت تامین ازت برای گیاهان زراعی لگومینوزه ,یعنی ,عدس ,باقلا ,نخود فرنگی ,ماش ,لوبیا ,سویا ,بادام زمینی ,نخود معمولی و غیره مفید می باشند. روی ریشه بقولات گره هایی (ساختمانی شبیه به گال ) تشکیل می دهند و با همزیستی ازت هوا را تثبیت می کنند.بعد از عمل تلقیح این نوع گیاهان به ازت نیازی ندارند مگر اینکه به عنوان کود آغازگر حدود 30-20 کیگوگرم  ازت در هکتار (یعنی 50 کیلوگرم کود اوره در هکتار )به خاک خنثی یا نزدیک به خنثی می دهند.در خاک هایی با اسیدیته یا قلیائیت زیاد  هنگام آغشته کردن بذور با آهک (کربنات کلسیم )یا گچ (سولفا ت کلسیم ) بعد از عمل تلقیح ,اثرات زیانبار اسیدیته و قلیائیت به حداقل می رسد.بسته به شرایط اقلیمی-زراعی ,نوع رقم و اقدامات کنترل افت افزایش عملکرد70-10% این نوع گیاهان زراعی نسبت  به تیمار های عدم تلقیح مشاهده شده است.افزایش عملکرد گندم در تناوب بدلیل دفع ازت توسط بقولات 70-2% است در حالیکه در برنج این افزایش عملکرد 18-8% می باشد.استفاده از ازتوباکتر و ازوسپیریلیوم در زرعت های برنج دیم ,گندم ,کنف ,سبزیجات ,نیشکر و غیره مفید بوده است.در تلقیح با این نوع موجودات ,به گیاهان زراعی بایستی کود ازته تکمیلی داد چون این نوع باکتری ها فقط می توانند سهم حدود 30-20 کیلوگرم در هکتار در تثبیت ازت داشته باشند.فن آوری ازتوباکتر و ازوسپیریلیوم به طور مطلوب در کشور های غربی مورد توجه قرار نگرفته است چون در آنجا کشاورزان از کود های شیمیایی به مقدار زیاد استفاده می کنند و صرفه جویی نسبتا" کم ممکن است برای آنها  زیاد مورد توجه نباشد.از طرف دیگر ,در کشور ی مثل بنگلادش ,که میلیون ها کشاورز کوچک و کم در آمد به سختی قادر به استفاده از هر نوع کوشیمیایی به علت گرانتر شدن قیمت آنها ,حتی کمی افزایش ازت به مقدار حدود 20 کیلوگرم  در هکتار با کمک این نوع باکتری ها ا رزش خیلی زیادی در افزایش عملکرد های گیاهان زراعی خواهد داشت.به طور کلی ,افزایش عملکرد با تلقیح ازتوباکتر یا ازوسپیریلیوم در گیاها ن سبزی 40-15 % ,در غلات 15-10 % در گیاهان پولساز 20-10 % متغیر بوده است.

استفاده از ازت جلبک به خصوص برای گیاه برنج به دلیل تکثیر سریع جلبک در شرایط آبیاری غرقاب توصیه شده است.مطالعات نشان دادند که قابلیت فراهمی ازت آنابنا –آزولا برای برنج کمی از قابلیت کود آمونیومی پائین تر است.قابلیت فراهمی ازت آزولای تازه  بیشتر به نظر می رسد چون معدنی شده ازت در آن سریع تر از آزولای خشک می باشد.آزمایشات به عمل آمده در مورد آزولا  , توانایی آن را به عنوان جایگزین عملی کود ازته  را به اثبات رسانده اند.آزولا آتیه خوب دارد و علت آن رشد سریع و کشت آسان ازولا ,ظرفیت زیاد آن در تثبیت ازت ,حدود 8/7 میلیگرم ازت/ماده خشک/روز  می باشد که ارزشی معادل 25% ازت تثبیت شده توسط گره های سویا دارد,قدرت رویش آن با   بوته های برنج ,وقایل شناسایی و کاربرد اسان آن توسط کشاورزان می باشد.با وجود امید بخش بودن  ازولا ,رویش آن در مناطق گرمسیر ی ابتدا مستلزم غلبه یافتن بر برخی مشکلات می باشد.دماهای بالا موجب کاهش رشد آزولا می شوندو برای رشد خوب آن اشکال مختلف کود فسفره عامل مهمی می باشد.

ریز موجودات حل کننده فسفات

برای تامین نیاز گیاهان زراعی به فسفر , با مصرف کود های فسفاته در خاک این نیاز را تامین می کنند.اما مشکل این نوع کود ها تثبیت آنها با کمپلکس خاک می باشد که حدود بیش از دو سوم آنها را برای گیاهان غیر قابل استفاده  مینماید.با وارد کردن ریز موجودات حل کننده فسفات در محیط ریشه گیاه زراعی و خاک قابلیت فر اهمی فسفات از منابع فسفات غیر محلول افزایش می یابد و هم چنین کارایی کود های فسفاته نظیر سوپر فسفات بهبود می یابد.با این روش ,فسفر بیشتری برای گیاهان زراعی قابل استفاده می گردد.کار برد این نوع موجودات در رابطه با سنگ فسفات نیز مفید می باشند. این ریز موجودات اثرات مفید خود را  با تولید اسید های آلی و انزیم ها و مواد تقویت کننده رشد که موجب جوانه زنی بهتر بذور و توسعه بیشتر سیستم ریشه  می شوند نشان میدهند.با این نوع ریز موجودات جذب فسفر افزایش می یابدو عملکرد گیاهان زراعی تا 50-10 % افزایش یافته است.این نوع ریز موجودات حل کننده فسفات را می توان در مورد تمام گیاهان زراعی استفاده نمود.تعدادی از این نوع ریز موجودات عبارتند از :

Bacillus megaterium ,Bacillus polymyxa,Pseudomonas striata,Pseudomonas aeruginosa,Aspergillus awamori,Aspergillus niger,Schwanniomyces occidentalis

می باشند.

منبع مورد استفاده

1-Sattar.1985.Biofertilizers  in crop production. ADAB NEWS.vol.xll.No.3.

رخی کودهای ریزمغذی استاندارد نیست

تاثیرات سوء اقتصادی و زیست محیطی استفاده از کودهای شیمیایی در کشاورزی

( گزارش ذیل در تاریخ شنبه 29/1/88 در روزنامه خراسان به چاپ رسیده است )

کاشمر – فیض عارفی

اشاره: در سال ۱۳۸۸ که از سوی مقام معظم رهبری به عنوان اصلاح الگوی مصرف نام گذاری شده است، فرصت مغتنم و مناسبی است که کشاورزان نیز در روش های سنتی کشاورزی خود که معمولا با استفاده بی رویه از منابع مختلف همراه است، تجدید نظرکنند و با به کارگیری روش های علمی به تولید بیشتر و بهتر محصولات خود دست یابند.یکی از مواردی که در کشاورزی سنتی به صورت بی رویه و بدون بهره گیری از ضوابط علمی استفاده می شود، انواع کودهای شیمیایی است. این در حالی است که استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی علاوه بر مضرات زیست محیطی و بهداشتی مختلف، باعث وارد آمدن زیان مالی و اقتصادی هم به کشاورزان و هم به اقتصاد ملی کشور می شود چرا که دولت بودجه هنگفتی را صرف پرداخت یارانه کودهای شیمیایی می کند؛ به گونه ای که بر اساس اعلام مسئولان به طور متوسط برای هر کیسه کود شیمیایی حدود هفتاد هزار تومان یارانه پرداخت می شود! علاوه بر این، گاه استفاده بیش از اندازه از کودهای شیمیایی در میزان تولید نیز اثر منفی می گذارد و نه تنها تولید را افزایش نمی دهد بلکه به کاهش کمی و کیفی محصولات کشاورزی نیز منجر می شود، از این رو ضروری است که کشاورزان ضمن مشورت با کارشناسان کشاورزی و نیز با آزمایش خاک مزرعه و باغ خود به میزان مورد نیاز از کودهای شیمیایی استفاده کنند.به منظور بررسی این موضوع با مدیر جهاد کشاورزی و رئیس محیط زیست کاشمر به گفت وگو نشستیم.

 

لزوم حرکت به سمت استفاده از کودهای ریزمغذی

رئیس جهاد کشاورزی شهرستان کاشمر در ابتدا به کودهای شیمیایی پرمصرف فعلی اشاره می کند و می گوید: در مجموع دو نوع کود پرمصرف و کم مصرف وجود دارد که کودهای پرمصرف شامل سه دسته است؛ دسته اول کودهای ازته است که در منطقه ما به کود سفید معروف است که البته خانواده کودهای ازته چند نوع است، مانند کود اوره و نیترات، دسته دوم کودهای پرمصرف، کودهای فسفاته است که در بین کشاورزان به کود سیاه یا کود ریشه معروف است و سومین دسته، کودهای پرمصرف، کودهای پتاسه است که چندسالی است با توجه به نوع کشاورزی منطقه کاشمر که بیشتر شامل باغ ها می شود از این نوع کود استفاده می شود. با توجه به آزمایش هایی که انجام دادیم، کمبود پتاس در باغ ها و مزارع زعفران مشهود بود و از این رو برای جبران این کمبود، از کودهای پتاسه استفاده می شود.مهندس محمد صوابی می افزاید: کشاورزان به صورت سنتی از کودهای پرمصرف استفاده می کنند اما ضرورت دارد که به تدریج به سمت استفاده از کودهای کم مصرف یا ریزمغذی حرکت کنند. در این راستا روش هایی ابداع شده است که می توان با استفاده از آن ها، مقدار کود مورد نیاز گیاه را در اختیار آن قرارداد.به عنوان مثال می توان از کودهای ریزمغذی به روش محلول پاشی استفاده کرد که در این روش همانند سم پاشی، کود به سطح سبز برگ پاشیده می شود و گیاه، میزان کود مورد نیاز خود را از طریق برگ جذب می کند و کشاورز نیز به اندازه نیاز، کود در اختیار گیاه قرار می دهد.

 

در استفاده از کودهای شیمیایی آزمایش و نیازسنجی نمی شود

وی ادامه می دهد: در حال حاضر کشاورز با روش سنتی و با استفاده از کودهای پرمصرف کودپاشی می کند که در این روش سنتی هیچ گونه آزمایش و نیازسنجی انجام نمی شود تا مشخص شود گیاه چه قدر از کود را استفاده می کند و چه قدر از این کود از دسترس گیاه خارج می شود.مهندس صوابی به مضرات استفاده بی رویه از کودهای ازته اشاره و خاطرنشان می کند: وقتی کودهای ازته را پای گیاهان می ریزیم، گیاه مقداری از کود را همراه با آب آبیاری یا با رطوبت خاک جذب می کند و باقی آن توسط آب شسته و از دسترس گیاه خارج می شود علاوه بر آن در منابع آب های زیرزمینی هم آلودگی ایجاد می کند و کم کم کود به آب زیرزمینی افزوده می شود و همراه با آب آشامیدنی یا آب مصرفی کشاورزی به بدن وارد می شود.رئیس جهاد کشاورزی کاشمر همچنین با بیان مضرات استفاده بیش از اندازه از کود فسفاته می گوید: کود فسفاته هرچه مازاد بر استفاده گیاه باشد توسط ذرات کلوئیدی خاک تثبیت و جذب می شود و افزایش ذرات فسفاتی در خاک باعث جلوگیری از جذب دیگر مواد غذایی توسط ریشه گیاه می شود. در واقع استفاده زیاد از کودهای گروه فسفاته، ساختمان فیزیکی خاک را دچار مشکل می کند، به گونه ای که وقتی ذرات فسفات در ذرات کلوئیدی خاک تثبیت و در محیط ریشه، گیاه از حد استاندارد خارج شد، از جذب مواد ریزمغذی خاک که باید توسط ریشه جذب شود، جلوگیری می کند و در نتیجه گیاه دچار کمبودهایی می شود. به عنوان مثال گاه یک سری زردی ها و پژمردگی هایی در گیاه ایجاد می شود که این امر نتیجه جلوگیری از جذب ذرات ریزمغذی در خاک توسط ریشه است که دلیل آن استفاده بیش از حد از کودهای فسفاته است.

 

افزایش مصرف کود پتاس در کاشمر

صوابی در مورد افزایش مصرف کودهای پتاسه در چند سال اخیر در شهرستان کاشمر می گوید: با توجه به این که خاک منطقه کاشمر، قلیایی است تا چند سال گذشته نیاز چندانی به استفاده از کودهای پتاسه نبود ولی از آن جا که یک باغ انگور سی تا چهل سال عمر دارد، میزان پتاس خاک در چند سال اول توسط ریشه جذب می شود و بعداز گذشت پنج تا شش سال از عمر باغ، میزان پتاس خاک کاهش می یابد.این مسئله زیان هایی برای محصولات کشاورزی در پی دارد از جمله این که مقاومت گیاه را در برابر سرمازدگی کاهش می دهد و به همین دلیل مجبور می شویم از کودهای پتاسه برای جبران این کمبود استفاده کنیم.

 

برخی کودهای ریزمغذی مورد تایید نیست

رئیس جهاد کشاورزی کاشمر با اشاره به اقدامات جهاد کشاورزی برای استفاده بهینه از کودهای کشاورزی، می گوید: در حال حاضر با توجه به افزایش تعداد کارشناسان کشاورزی که در قالب ناظران زراعت، باغبانی، گیاه پزشکی و خاک شناسی، با جهاد کشاورزی همکاری می کنند و تلاش، آگاهی بخشی و توصیه این کارشناسان، رغبت کشاورزان به استفاده از کودهای ریزمغذی افزایش یافته است. وی با اشاره به وجود پاره ای مشکلات در این زمینه می افزاید:شرکت های مختلفی کودهای ریزمغذی وارد بازار می کنند که بعضی از آن ها مورد تایید نیست. ما توصیه می کنیم کشاورزان از هر کود ریزمغذی که در بازار موجود است، استفاده نکنند بلکه برای استفاده از کودهای ریزمغذی، با کارشناسان جهاد کشاورزی یا کلینیک گیاه پزشکی که در شهرستان وجود دارد، مشورت و از کودهای مورد تایید و شناسنامه دار استفاده کنند چون برخی از کودهایی که در بازار وجود دارد استانداردهای لازم را ندارد.صوابی در پایان خاطرنشان کرد: امیدواریم با همکاری کشاورزان، در چند سال آینده استفاده از کودهای ریزمغذی به روش محلول پاشی افزایش پیدا کند و کودهای پرمصرف، بجا و نیمه مصرف شود تا آب های زیرزمینی آلوده نشود و سلامت افراد کمتر مورد تهدید قرار گیرد.سرپرست اداره حفاظت محیط زیست کاشمر با بیان این که استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی باعث آلودگی خاک و آلودگی شدید محیط زیست و به مخاطره افتادن سلامت جامعه می شود، می گوید: در کشاورزی بیش از سی صد نوع ماده و ترکیب شیمیایی خطرناک و مصنوعی سرطان زا مانند آفت کش ها، علف کش ها و کودهای شیمیایی برای کنترل آفات و حشرات و حاصل خیزی خاک استفاده می شود و به این ترتیب این مواد شیمیایی وارد چرخه غذایی می شود که بقایای این مواد پس از ورود به بدن موجب بروز مشکلات متعددی از جمله نقایص مادرزادی، اختلال در سیستم غدد داخلی، ضعف عضلانی، کاهش حافظه و بروز انواع سرطان ها می شود. از این رو به منظور جلوگیری از افزایش مصرف سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی باید با اتخاذ روش هایی موجبات استفاده بیشتر از کود کمپوست و مبارزه بیولوژیک به تدریج فراهم شود.محمد مهدی توکلی بر لزوم حرکت به سمت کشاورزی ارگانیک تاکید می کند و می افزاید: امروزه رویکرد جهانی به سمت کشاورزی ارگانیک است که در این سیستم از کشاورزی که شاید برگرفته از کشاورزی سنتی باشد، سعی بر این است از نهاده هایی که منشاء شیمیایی دارد استفاده نشود؛ در واقع در کشت ارگانیک از سم و کود شیمیایی استفاده نمی شود و به جای آن از کودهای طبیعی و آلی و نیز مبارزه بیولوژیک با آفات یعنی استفاده از دشمنان طبیعی برای از بین بردن آفات و بیماری ها، بهره گرفته می شود که در این زمینه باید آگاهی و آموزش های لازم به کشاورزان داده شود و فرهنگ سازی صورت پذیرد تا کشاورزان بدانند این روش پربازده و بدون خطر است و آلودگی زیست محیطی نیز ندارد.وی خاطرنشان می کند: تاثیرات نامطلوب و آثار باقی مانده مصرف انواع کودهای شیمیایی، سموم، هورمون ها و... در تولیدات غذایی در کشورهای صنعتی پیشرفته موجب شده است کشاورزی در جهتی کاملا متضاد با روش مدرن تحول یابد و آن جلوگیری از مصرف هرگونه مواد شیمیایی یا نهاده مصنوعی در تولیدات و پخش محصولات زراعی، باغی و دامی است.در این نوع کشاورزی از نهاده های سنتز شده مانند کودهای شیمیایی، آفت کش ها، داروهای دام پزشکی، گیاهان اصلاح شده ژنتیکی نژادی، مواد نگه دارنده، مواد افزودنی و از تابش اشعه ها استفاده نمی شود.

کود دهی

انواع کود :( منشاء طبیعی )

۱-  گیاهی ( خاک  برگ و پیپ و . . . )

 

 

پرندگان ( مرغ و کبوتر و . . )                                                            ۲-حیوانی

حیوانات ( اسب ، گاو ، گوسفند و . . . )

 

نکته :

در هنگام کم شدن کود معدنی هر نوع از کود هادر گیاه علائم خاص خود بر روی گیاه را دارد .

کود معدنی               ماکرو المنت ( پر مصرف ) NPK ، نیتروژن ، فسفر  و  پتاس

میکرو المنت ( کم مصرف ) Fe , Cu , Z n , mn , Bo , Cl , Na , Mg

16 عنصر ضروری برای کیاهان عبارتند از

1-آهن 2- مس 3- روی 4- منگنز 5- بر 6- کلر 7- سدیم 8- آلومنیوم 9- مولیبدن  10- کبالت    11 - گوگرد 12- منیزیم 13- کلسیم ۱۴- اکسیژن ۱۵- کربن ۱۶-هیدروژن .

نکته : کودهای آلی منشاء طبیعی دارند و از طریق گیاهان ، حیوانات و پرندگان به وجود      می آید .

نکته : بهترین نوع کود حیوانی کود گاو می باشد به دلیل اینکه گاو گیاه را چندین بار نشخوار می کند و تمام بذر علف های هرز را از بین می برد .

کود حیوانی حدود 3 تا 4 ماه باید روی هم انباشته و پوسیده شود تا به دلیل گرم کردن بیش از حد خاک ریشه ی گیاه را نسوزاند .

مواد غذایی گیاه به دو شکل وجود دارد :

1- مواد آلی

2- مواد معدنی

مواد آلی عبارتند از کلیه ی مواد های غذایی که به صورت طبیعی می باشد . مانند کودهای حیوانی ، کودهای پرندگان و کودهایی که منشاء گیاهی دارند . این گونه کودها از لحاظ مواد غذایی غنی نبوده و به مقدار کم و بسته به نوع کود از هر یک از عناصر در آنها یافت می شود . اهمیت کودهای آلی بیشتر در اصلاح ساختمان خاک و در دست رس قرار دادن عناصر غذایی مفید برای گیاه می باشد . باید توجه داشت که کودهای آلی موجب افزایش EC ( هدایت الکتریکی ) خاک می شود و مقدار آنها در خاک نباید بیشتر از نسبت  باشد .

کودهای معدنی :

عناصر تشکیل دهنده ی کودهای معدنی به طور طبیعی در خاک وجود دارد اما به دلیل خروج بیش از حد این عناصر از خاک از طریق کشت مداوم گیاهان مقدار آنها در خاک کم خواهد شد . و برای به دست آوردن عمل کرد مطلوب ناگزیر باید از کودهای شمیایی استفاده نماییم و این تصور که استفاده از کودهای شیمیایی مضر است اشتباه می باشد  چرا که در حالت عادی عناصر تشکیل دهنده ی کودهای شیمیایی در خاک وجود دارد . اما به دلیل تغییر اکوسیستم ( محیط ) مقدار آنها کم شده و در واقع کشاورز با مصرف کودهای شیمیایی می بایست مقدار این عناصر را در خاک به حد نرمال برساند . در صورتی که این عناصر در خاک کم یاب شوند گیاه علائم خاص را در مورد هر کدام نشان خواهد داد . و از طرفی استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی علاوه بر آن که باعث کاهش عمل کرد می شود . موجب تجمع در خاک در مواردی به صورت رسوب نفوذ ناپذیر در لایه های زیرزمین خاک خود را نشان می دهد . اما گیاه نمی تواند بیش از حد مورد نیاز خود از هیچ یک از عناصر جذب نماید و این تصور که به طور مثال گیاه گلخانه ای به دلیل استفاده از کود شیمیایی آلوده است بنابر دلیل فوق اشتباه می باشد .

تقسیم بندی کودهای معدنی :

کودهای معدنی بر اساس میزان مصرف به دو گروه تقسیم می شود

۱- پر مصرف ( ماکرو المنت )

۲-  عناصر کم مصرف ( میکروالمنت )

عناصر پر مصرف شامل سه عنصر ازت ( N ) ، فسفر ( P ) ، پتاس ( K ) می باشد .

الف) کودهای ازته: کودهای هستد که ماده اصل آن عنصر نیتروژن می باشند مانند کود اوره   ( 46% ) ازت خالص نیترات آلومنیوم و . . . از بین کودهای ازته کود اوره بیشترین درصد ازت خالص را دارا می باشد و در مواردی که کودهای اوره را با پوششی از گوگرد پوشانده اند میزان ازت خالص آن 45% خواهد بود . در صورت کمبود ازت ابتدا برگهای پایین بوته      ( برگهای پیر)کم رنگ شده و در صورت ادامه کمبود رنگ برگها در تمام گیاه به طور یکنواخت به زردی تمایل پیدا می کند . در همین حال برگهای جوان انتهایی کوچک و کم رنگ شده و رنگ عمومی گیاه کاهش می یابد . علاوه بر این برگهای مسن پایینی پیش از موقع می ریزند و میوه ها کوچک و در مواردی مانند خیار گلخانه ای میوه ها نوک باریک و کشیده می شود . زیادی ازت در خاک باعث تلخی میوه می گردد کودهای شیمیایی ازت دار رایج در گلخانه عبارتند از اوره 46% ازت 2- سولفات آمونیاک 23% ازت 3- نیترات آلومنیوم با 18 درصد ازت .

ب) کودهای فسفره : نقش اصلی فسفر در توسعه ریشه ی گیاه می باشد که به تبع آن رشد عمومی و بار دهی مناسب گیاه به دست می آید که تا مراحل اولیه رشد بوته در دسترس گیاه قرار می دهیم ( قبل از کاشت کود دهی می کنند ) کمبود فسفر در گیاه به آسانی قابل تشخیص نیست کوچک ماندن برگهای اندامهایی ایجاد لکه های کوچک روی برگهای مسن از علائم کمبود فسفر است . مهمترین کودهای شیمیایی فسفره عبارتند از سوپر فسفات تریپل ، سوپر فسفات آمونیوم ، سوپر فسفات ساده .

ج) کودهای پتاسه : در ایران به دلیل نوع کانی های موجود در خاک میزان پتاسیم جهت رشد مطلوب گیاه فراهم بوده است اما به دلیل کشت مکرر گیاهان و ترکیبات شیمیایی اضافه شده به خاک نیاز به کود دهی ضروری به نظر می رسد به خصوص در مورد خاکهای سبک استفاده از کودهای پتاس الزامی می باشد در صورت شدت کمبود پتاس حاشیه ی برگهای مسن زرد شده و به سمت داخل سرایت می کند مهمترین نوع کود پتاسیم کود سولفات دو پتاس است  که 50 درصد پتاس قابل جذب دارد .

علائم کمبود و نحوه جذب و نقش عناصر غذایی ضروری در گیاهان :

1- علائم کمبودعنصر غذایی نیتروژن

( رنگ سبز روشن ، سوختگی برگهای پایینی ، تسریع بلوغ ، پر رنگ و کوچک شدن میوه ها سیب ، هلو شکل قابل جذب ( NO₃^- , NH₄⁺  ) نقش در ساختار اسیدهای آمینه و پروتئین ها اسیدهای هسته ای ، کلروفیل و برخی چربی ها وجود دارد

2- علائم کمبود عنصر غذایی فسفر

( برگهای پایینی سبز شده می شوند ممکن است در برخی موارد برگها بنفش و ارغوانی بشوند و در برخی موارد میوه ها و بذرها نمی توانند توسعه یابند . شکل قابل جذب ( H₂PO± ) نقش در ساختار ATP و اسیدهای هسته ای وجود دارند در آزاد سازی انرژی مهم می باشند . برای نمو طبیعی گلها ، میوه ها و بذرها ضروری می باشند .  .

3- علائم کمبودعنصر غذایی پتاسیم  :

لکه های قهوه ای ( نکروزه ) در لبه های پایینی برگها ممکن است زرد شدن ( کلروز ) نیز به دنبال داشته باشند شکل قابل جذب K نقش فعال کننده برخی از آنزیم ها بر روی طراوایی غشاء فعالیت روزانه ای و وضعیت آب و گیاه تاثیر گذار می باشد و در نقل و انتقال مهم است

4- علائم کمبودعنصر غذایی کلسیم:

لوله ای شدن ( فنجانی شدن ) و پیچیدگی برگها ، شکستگی و له شدن مریستم انتهایی پوسیدگی گلها در گوجه فرنگی و برخی میوه های دیگر . شکل قابل جذب Ca نقش در ساختار نشاء و دیواره سلولی تاثیر می گذارد .

5- علائم کمبود عنصر غذایی منیزیم  :

کلروز بین رگبرگی در برگهای پیر ایجاد حالت تردی و شکنندگی در برگها شکل قابل جذب Mg نقش در ساختار کلروفیل و در بعضی آنزیمها وجود دارد فعال کننده برخی از آنزیمها نیز      می باشد.

6- علائم کمبود عنصر غذایی گوگرد :

علائم شبیه به کمبود نیتروژن می باشد علائم کمبود بر روی برگهای جوان دیده می شود . تولید گره در ریشه های بقولات کاهش می یابد . شکل قابل جذب SO₄⁼ نقش در فرایندهای اسیدهای آمینه مثل میتولین وجود دارد بنابراین در ساختار برخی پروتئین ها نیز موجود است و در ساخته شدن کلروفیل موثر می باشد .

7- علائم کمبودعنصر غذایی آهن :

کلروز بین رگبرگی در برگهای جوان که در درختان میوه مثل ترکیبات و سیب حائز اهمیت می باشد شکل قابل جذب Fe برای ساخته شدن کلروفیل ضروری است . در واکنش های انتقال الکترون در تنفس و فتوسنتز دخالت دارد .

8- علائم کمبودعنصر غذایی منگنز  :

گلروز شده برگهای جوان در برخی از گیاهان و برگهای پیر در گیاهان دیگر . به علاوه در نواحی کلروز شده لکه های کوچک نکروزه نیز دیده می شود . شکل قابل جذب Mn نقش در پاره ای از آنزیم ها وجود دارد . فعال کننده برخی از آنزیم ها است . در تولید کلروفیل و تجزیه نوری آب در فتوسنتز نقش دارد .

9- علائم کمبود عنصر غذایی بر :

تشکیل بافت چوب پنبه ای بر روی ریشه ها و سبزی های ریشه ای ، توخالی و سیاه شدن بخش های داخلی ساقه بویژه در کله ها . از بین رفتن میرستم انتهایی و گلهای گوجه فرنگی و درختان میوه شکل قابل جذب H_3­BO₃ نقش دقیق آن مشخص نمی باشد . ظاهراً در تقسیم سلولی و انتقال قندها اهمیت دارد .

10- علائم کمبود عنصر غذایی مس:

برگ شاخه های مرکبات از بالا به پایین زرد شده برگها شکل قابل جذب Cu^- ,Cu^- نقش کاتالیز کننده چندین سیستم آنزیمی می باشد . در تشکیل کلروفیل اهمیت دارد .

11- علائم کمبود  عنصر غذایی روی  :

کوتاه شدن میاه گرهها زرد و کوچک شدن برگها ، رشد نکردن و کوچک شدن اندازه حبه ها ها در انگور . ( شکل قابل جذب ) Zn^- نقش ( در ساخته شدن اکسین ها دخالت دارد . بخشی از چندین سیستم آنزیمی می باشد .

 

12-علائم کمبودعنصر غذایی مولیبدن:

Whiptail در کلم گل ( در اثر کمبود مولیدن  پهن برگ رشد نمی نماید برگها باریک و چروکیده شده و بخش خوراکی تشکیل نمی شود . شکل قابل جذب ( MoO₄  ( نقش ) در تثبیت همزیستی ازت دخالت دارد در سوخت و ساز فسفر نیز مهم است

13- کمبود علائم عنصر غذایی  کلر :

پژمردگی برگها و گیاهان ( شکل قابل جذب ) CL^-  ( نقش ) تسریع کننده واکنش های انتقال الکترون در فتوسنتز می باشد نقش ناشناخته ای در نمو ریشه دارد

14- علائم کمبود  عنصر غذایی نیکل :

نکروزه شدن نوک برگها در سویا و برخی دیگر از لکومها شکل قابل جذب ) Nl^- ( نقش ) نقش دقیق آن به روشنی مشخص نشده است آنزیم اوره از بقولات دارای نیکل می باشد . .

سیلیس ، سدیم ، وانادیم و کبالت عناصر دیگری هستند که برای برخی از گونه های گیاهی ضروری می باشد . ولی نحوه عمل آنها به خوبی شناخته نشده است به اینها عناصر غذایی مفید گفته می شود .

مواد غذایی کم مصرف :

عناصر غذایی کم مصرف شامل آهن ، بر ، مس ، روی منگنز ، سدیم ، منیزیوم ، و گوگرد است که هر یک اثر مخصوص به خود دارد که خلاصه ای از آن به شرح زیر است .

آهن برای زیاد شدن مقدار کلروفیل مفید است . بر مانع ترک خورد دم برگ و سیاه شدن داخل میوه می شود .

مس اثر قارچ کشی دارد و در رشد و نمو موثر است . روی برخی از بیماری های فیزیولوژیک میوه را درمان می کند . منگنز از اجزاء تشکیل دهنده کلروفیل است . سدیم اثر مستقیم در نمو گیاه ندارد و به صورت وابسته در پمپ ، پتاسیم ، سدیم در گیاه نقش دارد . گوگرد در ساختمان کلروفیل شرکت دارد و کمبود آن باعث پژمردگی و زردی برگها می شود .

فایده کودهای شیمیایی :

کودهای شیمیایی علاوه بر فعل و انفعالاتی که برای تقویت و اصلاح زمین و رشد و نو گیاهان انجام می دهد دارای محاسن زیر می باشد .

1- کم حجم بوده و حمل و نقل آن به سهولت انجام می شود .

2- استفاده از آن به تعداد کارگر کمتر نیاز دارد .

3- نوع عناصر ورد احتیاج گیاه در آن تفکیک شده و مشخص است .

4- بسته بندی شده و قابل نگه دارای در هر مکان و انباری است .

فواید کود سبز : تولید هوموس ( پس مانده گیاهان و کودهای پوسیده ) تولید چسبندگی بین خاک شنی زیاد کردن قدرت جذب آب در زمین پوک خام زمین های رسی زیاد کردن مواد ازته در زمین ، تثبیت ازت هوا در خاک از مزایای کود سبز می باشد .

کاه بن : آن است که بعد از برداشت محصول روی ساقه ، بوته و باقی مانده محصول غلتک می زند و آن را با شخم زیر خاک برده تا بپوسد و به مواد آلی تبدیل شود .