داروخانه گیاه پزشکی تابنده

ورمی کمپوست

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                  صفحه

مقدمه ..................................................................................................................................2

تعریف ورمی کمپوست ........................................................................................................3

فرآیند تولید ورمی کمپوست ...............................................................................................3

مزایای ورمی کمپوست .........................................................................................................4

مزایای استفاده از ورمی کمپوست به جای کود شیمیایی ........................................................4

برتری ورمی کمپوست به کمپوست معمولی .........................................................................5

اهداف پرورش کرم خاکی ...................................................................................................6

موارد کاربرد کرم خاکی ......................................................................................................6

مواردی از تحقیقات انجام شده ............................................................................................8

سیکل زندگی و تولید مثل کرمهای خاکی .............................................................................9

شرایط محیطی مطلوب برای تولید ورمی کمپوست ...............................................................11

روش تولید ورمی کمپوست .................................................................................................13

 تغذیه کرم خاکی ................................................................................................................18

تاثیر بستر های مختلف بر روی تعداد کرمها .......................................................................22

پروار کردن کرمهای خاکی .................................................................................................22

روشهای جداسازی کرمهای خاکی .......................................................................................22

حمل و نقل کرمهای زنده ....................................................................................................24

میزان مصرف ورمی کمپوست .............................................................................................24

روند اجرای طرح تولید ورمی کمپوست ...............................................................................25

تولید ورمی کمپوست در منزل ............................................................................................26

نحوه ساختن سطل تبدیل زباله به ورمی کمپوست در منزل .................................................26

آفات کرم خاکی ................................................................................................................33

ورمی کمپوست در سایر کشورها .......................................................................................36

منابع مورد استفاده ............................................................................................................38

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه:

با رشد روز افزون جمعیت ، بهبود استانداردهای زندگی ومهمتر از آن شناخت عوامل مضر برای سلامت انسان ، باید حفظ محیط زیست  بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد . روند جاری در تولید محصولات بگونه ای است که منابع آب و خاک به روشهای غیر علمی مورد بهره برداری قرار میگیرند ، عناصر و ترکیبات شیمیایی در حد مصرفانه برای کنترل آفات وبیماری های گیاهی و تقویت خاک مصرف میشوند ، به ضرورت حفظ رابطه طبیعی موجودات زنده و غیر زنده در اکوسیستم ها توجه نمیشود . ادامه این روند حاصلی جز کاهش حاصلخیزی خاک ، نابودی منابع پایه ، تخریب محیط زیست ، بروز بیماریهای صعب العلاج و در نهایت ایجاد بحرانهای اقتصادی و اجتماعی در پی نخواهد داشت . امروزه  موادزاید آلی عمدتا به دو روش سوزاندن  یا دفن در محلهای خاص از بین برده میشوند و موجبات آلودگی و تخریب منابع پایه و و محیط زیست را فراهم مینمایند .  در حالی که باید بازیافت شده و در جهت حاصلخیزی و پایداری  خاک و حفظ محیط زیست به طبیعت برگشت داده شوند .در فرآیند تولید ورمی کمپوست ، از کرمهای خاکی برای تبدیل مواد زاید آلی شامل زباله های شهری ، مواد زاید آلی کشاورزی و صنایع مرتبط ، به کود آلی استفاده میشود . کود حاصله نسبت به کود کمپوست معمولی دارای کیفیت و خواص بهتری است و همچنین با صنعت تولید و پرورش کرمهای خاکی که امروزه در بعضی از کشورها به عنوان فعالیتی پر سود گسترش یافته است میتوان منبع غذایی سرشار از پروتئین برای تغذیه طیور ،آبزیان و ... فراهم نمود .

متاسفانه برغم اثرات مفید و مثبت کرمهای خاکی و افزایش سرعت معدنی شدن و هموسی شدن بقایای آلی استفاده از آنها گسترش چندانی ندارد که با توجه به حجم عظیم ضایعات آلی در شهرها ،صنایع تبدیلی و کشاورزی و مشکل کمبود مواد آلی در خاکهای کشور لزوم تهیه و تدوین منابع علمی کاربردی و فرهنگ سازی در این زمینه بیش از پیش احساس میشود . در این گزارش به اختصار با ورمی کمپوست ، فواید وموارد مصرف آن ، ضرورت تولید ورمی کمپوست و روش علمی تولید ورمی کمپوست آشنا خواهیم شد .  

 

 

 

 

 

تعریف ورمی کمپوست :

کلمه Verm از لغت لاتین Vermis گرفته شده است که به معنی کرم  میباشد و تولید ورمی کمپوست نیز اصولا تهیه کمپوست توسط کرمها است . ورمی کمپوست عبارت است از کود آلی بیولوژیک که در اثر عبور مداوم و آرام مواد آلی در حال پوسیدگی از دستگاه گوارش گونه های از کرم های خاکی ودفع این مواد از بدن کرم حاصل می شود . این مواد هنگام عبور از بدن کرم آغشته به مخاط دستگاه گوارش  ، ویتامین ها و آنزیمها می شود. فرآوردهای که ورمی کمپوست خوانده میشود از لحاظ کیفی ، ماده ای آلی با ph تنظیم شده ، سرشار از مواد هومیک و عناصر غذایی بفرم قابل جذب برای گیاه ، دارای انواع ویتامینها ، هورمونهای محرک رشد و آنزیمهای مختلف است . از لحاظ ظاهری ، بصورت دانه ای شکل با رنگ تیره ، بدون بوی نامطبوع  ودارای قابلیت عرضه تجاری است . که در نهایت بعنوان یک کود آلی غنی شده و بسیار مفید برای ساختمان و بهبود عناصر غذایی خاک تولید و مورد مصرف واقع میگردد . کرمهای خاکی مقدار بسیار زیادی آب مصرف مینمایند و  روزانه  معادل  شصت درصد از وزن خود  ادرار دفع میکنند ، ادرار کرم حاوی مقدار زیادی نیتروژن بوده و کود آلی محسوب میشود . بنابراین ورمی کمپوست عبارت است از فضولات کرم به همراه درصدی از مواد آلی و غذایی بستر و لاشه کرمها0

 

فرآیند تولید ورمی کمپوست :

هنگامی که کرم‌های خاکی به بسترهای پرورشی اضافه می‌شوند با خوردن محتویات زائدات آلی، آنها را تجزیه و دگرگون می‌نمایند. فرآیند هضم این کرم‌ها به تغییر سریعتر مواد منتهی شده و کمپوست تثبیت می‌شود. این فرآیند را می‌توان به چهار مرحله تقسیم نمود. در مرحلة اول میزان انواع باکتری‌ها بسیار زیاد است در مرحلة دوم انواع قارچ‌ها شروع به رویش می‌نمایند و در مرحلة سوم انواع حشرات خاکزی در بستر رو به افزایش می‌نمایند و در پایان جمعیت کرم‌های خاکی غالب شده در این مرحله کمپوست عاری از هرگونه عامل پاتوژن، بذر علف هرز و یا حشره‌ای می‌باشد به عبارت دیگر کرم‌های خاکی همانند یک پالایشگاه بیولوژیک، کود اولیه را تصفیه نموده و در حین این عمل بر جمعیت باکتری‌های تثبیت کنندة ازت و فسفر افزوده می‌شود. نتیجه این عمل دستیابی به کرمی کمپوستی با کیفیت بالایی است که با بالاترین استانداردهای جهانی برابری می‌کند.

 

مزایای ورمی‌کمپوست:

افزایش مقاومت گیاهان بر استرس تنشهای محیط و عوامل بیماری زای خاک

افزایش رنگ گلها و طعم و مزه در محصولات کشاورزی

تامین کننده عناصر ریز مغزی مورد نیاز انواع گیاهان

بهبود جوانه زنی بذرها و تشدید ریشه زائی قلمه‌ها

افزایش دوام گلهای شاخه بریده و تداوم گلدهی گونه‌های مختلف

 

مزایای استفاده از ورمی کمپوست بجای کود شیمیایی:

1- سبک و فاقد هرگونه بو

2- عاری از تخم علفهای هرز

3- حاوی میکروارگانیسم‌های هوازی مفید مانند ازتوباکتری‌ها

4- بالا بودن میزان عناصر اصلی غذایی در مقایسه با سایر کودهای آلی

5- دارا بودن عناصر میکرو مانند آهن، روی، مس و منگنز

6- دارا بودن مواد محرکه رشد گیاهی نظیر ویتامین‌ها بویژه ویتامین B₁₂

7- قابلیت بالای نگهداری آب و مواد غذایی

8- عاری از باکتری‌های غیرهوازی، قارچ‌ها و میکروارگانیسم‌های پاتوژن

9- اصلاح کنندة خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک

10- انطباق کامل با الزامات قوانین و مقررات محیط زیست

11- تولید در داخل کشور (صد درصد)

12- قابل مصرف در پرورش کلیه محصولات کشاورزی

13-  هوادهی خاک با ایجاد خلل و فرج و ایجاد پوکی در خاکهای متراکم

14- استفاده از این نوع کود، کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی را نسبت به کود شیمیایی افزایش می­دهد. و مشکلات مربوط به باقی ماندن کود شیمیایی در مواد غذایی را ندارد.

 

 

برتری ورمی کمپوست به کمپوست معمولی:

1- ورمی کمپوست ماده ای شبیه به پیت (PEAT) است که ساختار تخلخل ، تهویه ،  زهکشی و ظرفیت نگهداری آب  در آن در حد عالی و میزان عناصر غذایی آن بیشتر  میباشد .

2- تعداد موجودات بیماریزای گیاهی (پاتوژنها) در ورمی کمپوست بسیار کمتر است . 

3- به علت بالا بودن نسبت کربن به ازت  فاقد بوی نامطبوع و فعالیت حشرات مزاحم است .

4- فاقد بذر علفهای هرز میباشد.

 

 

 

اهداف پرورش کرم خاکی :

1 - تولید کودآلی.

2- اصلاح ساختمان و بهبود حاصلخیزی خاک .

3- جلوگیری از آلودگی منابع پایه .

4 – حفظ محیط زیست .

5- تولید محصول سالم .

6- افزایش و پایداری تولیدمحصولات کشاورزی .

7- تولید مکمل غذایی جهت خوراک دام و آبزیان .

8- استفاده بهینه از زباله­های حیوانی وتبدیل آنها به کود آلی .

9- استفاده بهینه از زباله­های خانگی و تبدیل آنها به کود آلی.

 

 

 موارد کاربردکرم خاکی: 

الف – توسعه خاکهای زراعی ، تجدید خاک و افزایش حاصلخیزی آن ، تهویه و زهکشی خاک ،تجزیه و قابل جذب کردن مواد آلی گیاهی و اصلاح ساختمان فیزیکی خاک :

 کرمهای خاکی مهمترین گونه جانوری موجود در خاک هستند که موجب  اصلاح ساختمان فیزیکی خاک میشوند .  مواد لعابی که از بدن کرمها خارج میشود حاوی نیتروژن است و به علت چسبناک بودن باعث پیوند ذرات خاک و تشکیل خاکدانه می گردد .

 کرمها با ایجاد دالانهایی به قطر 1 تا 10 میلیمتر تراکم خاک را کاهش میدهند . بطوری که در خاکهایی که فعالیت کرمهای خاکی مشهود باشد خلل وفرج خاک 8 الی 30 درصد بیشتر از خاکهای فاقد این جانداران است . همچنین سرعت نفوذ آب بین 2 تا 10 برابر بیشتر و ظرفیت نگهداری آب در خاک نیز افزایش می یابد.

ب- تولید ورمی کمپوست و استفاده از بافت بدن کرمها برای تغذیه طیورو آبزیان :

هر هزار نخ کرم قادر است در یک روز500 گرم ماده آلی را تبدیل به ورمی کمپوست نماید .

 در حین تولید ورمی کمپوست افزایش جمعیت کرمها را هم خواهیم داشت ، جمعیت کرمها در عرض 2 تا 4 ماه دو برابر میشود در صورت وجود شرایط مناسب و فضای کافی در مدت 6 ماه دو کرم با سن 6 هفته میتوانند تعداد 2000 کرم جدید تولید کنند .  سرعت تکثیر کرمهای خاکی بیش از خرگوشهاست  حدود 5 کیلو گرم کرم پس از گذشت  دو سال به دو تن افزایش پیدا میکند .

کرمها را میتوان به واحدهای متقاضی تولید کود فروخت . همچنین لاشه بدن کرمهای مسن را میتوان با روشهای مناسب خشک وتبدبل به پودر خشک کرد و بعنوان بخشی از جیره غذایی طیور وآبزیان مورد استفاده قرار داد (این پودر حاوی پروتئین بالایی میباشد) .

بر اساس تحقیقات انجام شده در موسسه پرورش آبزیان  استرلینگ اسکاتلند  ، کرمهای خاکی یکی از غذاهای مناسب و مفید جهت تغذیه انواع ماهیان قزل آلا میباشد و ارزش  غذایی و پروتئینی آن از غذاهای دستی مورد استفاده کنونی بیشتر میباشد  .

بر اساس تحقیقات محققین کره جنوبی ارزش بیولوژیکی و اقتصادی  پروتئین کرمهای خاکی در جیره غذایی طیور بیشتر از پودر ماهی و کازئین شیر میباشد .

 محققین دانشگاه نیویورک در مطالعات خود به این نتیجه رسیده اند که کرمها ی خاکی بهترین موجودات جهت تبدیل مواد زائد به مواد پروتئینی میباشند .

ج- حفظ محیط زیست  و  حاصلخیزی  خاک وقابل جذب شدن مواد آلی خاک:

 ورمی کمپوست در کشاورزی ارگانیک و کشتهای گلخانه ای پاکترین و مناسب ترین بستر بوده وسبب باردهی بیشتر محصولات کشاورزی خواهد گردید . اضافه بر آن این تولید از ارزش زیست محیطی بالایی برخوردار است و کود تولیدی به علت مناسب بودن نسبت کربن به ازت( C/N=15 ) فاقد بوی نا مطبوع و فعالیت حشرات مزاحم میباشد .  معمولا هر 2 کیلو گرم کرم خاکی میتواند یک کیلو گرم زباله آلی را در طول 24 ساعت بازیافت نماید.

کرمها میتوانند اکسیژن را از هوا جذب کرده و آن را برای جامعه گیاهی موجود درون روده خود تامین نمایند . بنابراین موجب بروز فرآیندهای هوازی گوناگونی در تثبیت زباله و از بین بردن عوامل بیماریزای خاک میشوند همچنین با  مصرف و هضم میکروارگانیزمهای بیماری زای گیاهی و در نهایت آزاد کردن عناصر غذایی موجود در این میکروارگانیزم ها به تغذیه گیاه کمک مینمایند .

کرمها باعث  افزایش فعالیت آنزیمی خاک شده و معدنی شدن عناصر غذایی مورد نیاز گیاه را تسریع مینمایند  . کرمهای خاکی آنزیمهای گوناگونی از قبیل پروتئاز ، لیپاز،آمیلاز ، سلولاز ، لیگناز و کیتیناز تولید میکنند . این آنزیمها در محیطی که PH آن ثابت باشد عمل میکنند . در سر تا سر روده کرم ، میزان PH  تنها بین 3/6 و 3/7 تغییر میکند بنابراین کرمهای خاکی قادرند که کمپلکس های زیست پلیمری را که تجزیه آنها از طرق دیگر دشوار است به راحتی تجزیه زیستی نمایند.

یکی دیگر از فعالیت بیولوژیک کرم ها افزایش میزان باکتری های مفید خاک بوده که بطور طبیعی جزء فلور روده آنها میباشند بدین ترتیب کرمهای خاکی مدیران ایده آلی برای تولید و پرورش باکتری های هوازی مفید از دسته ازتوباکترها هستند که ازت را تثبیت و فسفر را برای گیاه قابل دسترس میسازند.کرمهای خاکی با تامین شرایط ایده آلی از غذا ، رطوبت و  هوا برای باکتری های تثبیت کننده ازت، نیتروژن را افزایش میدهند . بنابراین گیاهان میتوانند بدون استفاده از هر گونه افزودنی مصنوعی نیتروژن به بار بنشینند،این ماده ظرفیت آمیلاز را در برنج ، محتوای روغن را در دانه های روغنی و میزان پروتئین را درذرت افزایش میدهد 0

 با افزایش توانایی کرمهای خاکی در تولید فسفاتازها نیاز نسبتا کمی از  فسفر نیز مرتفع میشود.  

ورمی کمپوست حاوی 5 برابر نیتروژن ، هفت برابر فسفر ،یازده برابر پتاسیم و دو برابر منیزیم و کلسیم بیشتر از کود دامی است . بعلاوه فرم  این عناصر بگونه ای است که به آسانی توسط گیاه جذب میشوند . تولید هورمونهای تحریک کننده رشد گیاهان ( اکسین و سیتوکینین ) و ترشح ویتامینهای گروه  B و D در خاک از دیگر فعالیتهای  زیستی کرمها میباشد  .

 از آنجا که نور خورشید میزان نیتروژن را  در کمپوست کاهش میدهد بنابراین نباید آن را در معرض نور قرار داد .

 

مواردی از تحقیقات انجام شده :

بررسی انجام شده  در ایستگاه تحقیقاتی روتامستد انگلیس نشان داد که کرمهای خاکی میتوانند بقایای آلی را به مواد پیت مانند غنی از عناصر غذایی قابل استفاده با ظرفیت نگهداری بالای آب تبدیل کنند که این مواد پیت مانند پتانسیل قابل توجهی بعنوان محیط رشد گیاه در کشاورزی و باغبانی دارند .

 طبق گزارش های موجود از نظر عوامل شیمیایی فضولات کرمها دارای مقادیر بیشتری از مواد آلی و عناصر بازی قابل تبادل شامل سدیم ،پتاسیم ، کلسیم ، منیزیم ، فسفر و منگنز قابل استفاده گیاه نسبت به خاک اطراف است . نتایج حاصل از اندازه گیری عناصر فوق در 6 نوع خاک در کشور نیجریه در جدول (2) آورده شده است . 

 

جدول ( 2) مقایسه میانگین میزان عناصر غذایی شش نوع خاک با ورمی کمپوست  در کشور نیجریه

جیابال و کوپیو سوامی (2001 ) در تحقیقات خود نشان دادند که کاربرد ورمی کمپوست در مقایسه با کود FYM معادل 10 درصد جذب بیشتر نیتروژن توسط گیاه برنج را باعث گردید.

استفاده از ورمی کمپوست در کشت لوبیا موجب افزایش جذب نیتروژن توسط گیاه به میزان 13 درصد بیشتر از جذب ازت توسط گیاه از خاک معمولی است همچنین ورمی کمپوست جذب فسفر و پتاسیم را توسط گیاه افزایش داداه است .

مورتنو و همکاران (1997 ) افزایش در نیتروژن ،پتاسیم و فسفر شبدر علوفه ای را با مصرف ورمی کمپوست زباله شهری گزارش کرده اند .

 

 سیکل زندگی و تولید مثل کرمهای خاکی:

کرمهای خاکی دارای بدنی کشیده و استوانهای شکل بوده که سر آنها نوک تیز و کمی تخت میباشد . حلقه های موجود در بدن کرم عمل حرکت و چرخش کرم را آسان مینماید . بدن کرمها فاقد اسکلت بوده و زائده های موجود بر روی آن عمل جلو و عقب رفتن و خزیدن کرم را تسهیل مینماید .

2700 تا 3200 گونه کرم خاکی وجود دارد که مناسب ترین گونه برای تولید کمپوست Eisenia Foetida  میباشد ، که به رنگ قهوهای مایل به قرمز و کوچکتر از کرمهای خاکی معمولی است .  این کرمها دارای پوست بسیار ظریف وحساسی میباشند که از طریق روزنه های آن تنفس میکنند لذا   از نور آفتاب و بارندگی که موجب خشکی پوست یا خفگی آنها میشود گریزان بوده وباید آنها را از این دو عامل حفظ نمود . حدود 85 درصد از وزن کرمهای خاکی را آب تشکیل میدهد . عمل جذب و دفع آب از طریق دیواره بدن کرم انجام میگیرد . کرمها جانورانی خون سرد و دارای پنج قلب میباشند که در صورت دو نیم شدن نمی میرند و سعی در ترمیم و بازسازی قسمت از دست رفته خود مینمایند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                              تصویر کرم آیزنیا  فوتیدا

 

فاصله بین دو نسل ( از تخم تا تخم ) در شرایط نرمال حدود سه ماه و عمرکرم ها بین یک  تا دو سال متغیر است . زمان لازم برای بلوغ کرمها 60 تا 90 روز است و جمعیت کرمها در عرض 2 تا 4 ماه دو برابر میشود . وزن هر کرم 5/0 تا 1 گرم ودر هر کیلوگرم  کرم حدود 1000 تا 2500 نخ کرم وجود دارد0

کرمهای خاکی جانوری  دو جنسی (هرمافرودیت) میباشند یعنی اندام های نر و مادگی را تواما ً دارا هستند که در ناحیه شکم قرار گرفته اند اما برای انجام جفتگیری به یک کرم دیگر نیاز دارند .   کرمهای قرمز پس از گذشت2  تا 3 ماه به بلوغ جنسی رسیده و آماده تولید مثل میشوند .کرمهای خاکی در اکثر ماههای سال میتوانند تولید مثل کنند و مخصوصا در ماههایی که رطوبت هوا زیاد تر است افزایش می یابد . ده روز بعد از جفتگیری کرم آماده تخمگذاری در خاک است  که انتهای هر دو کرم مسدود شده و یک پیله (کوکون) شبیه لیمو تشکیل میشود، کیسه های تخم یا کوکون ها به رنگ زرد کهربایی بوده و در داخل آن حدود 3 تا 7 نوزاد لارو وجود دارد . و تقریبا پس از سه هفته دو نوزاد کرم یا بیشتر از  انتهای پیله خارج میشود .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                       تصویرکوکون کرم آیزنیا  فوتیدا

 

 یک کرم بالغ تحت شرایط مطلوب قادر است که هر هفت تا ده روز یک پیله تولید کند .گونه آیزنیا فوتیدا در عرض 3 تا 5 روز میتواند تعداد 2 تا 10 عدد پیله بوجود آورد اما اغلب فقط 1 یا 2 کرم در هر پیله بوجود آمده و باقی میماند، مقاومت کوکونها در برابر خشکی وهوای بیش از اندازه سرد یا گرم بسیار بیشتر از مقاومت خود کرم است و به هنگام مساعد شدن شرایط است که نوزاد کرم از کوکون خارج میشود .  همزمان با رشد نوزاد کرم ، رنگ آنها نیز تغییر میکند ، از زرد کم رنگ به سفید و قهوه ای مایل به قرمز در می آیند که با استفاده از یک ذره بین حتی  میتوان  رگ خونی قرمزشفاف کرم را  دید . خون کرم بطور شگفت انگیزی شبیه به خون انسان دارای هموگلوبین سرشار از آهن بوده و درست با همان عملکرد وظیفه انتقال اکسیژن را بر عهده دارد.

 

شرایط محیطی مطلوب برای تولید ورمی کمپوست :

ورمی کمپوست میتواند در تمام طول سال تهیه شود ، در تابستان در فضای باز و در زمستان در محیط بسته صورت میگیردوبهترین شرایط برای تولید ورمی کمپوست به شرح زیر است:

1- رطوبت 60 تا 70 درصد .

2- دما 20 تا 25 درجه سانتیگراد(سلسیوس) .

3 -  اسیدیته  (ph) حدود 6 تا 7.

رطوبت:

میزان رطوبت بستر بایستی در حدود 60 تا 70 درصد باشد و رطوبت بالاتر وپایین تر از میزان فوق فعالیت کرمها را کاهش میدهد . بستر کرمها باید مرطوب نگه داشته شود اما خیس نشود . اجازه ندهید که بارش باران به داخل بستر نفوذ کند . زیرا ممکن است باعث غرق شدن کرمها شود .در اماکن روباز نیز ممکن است به سایبان یا پوششی از برگها نیاز باشد تا بتوان بستر را از خشک شدن در هوای گرم تابستان حفظ نمود .

دما:

 کرمها دردمای 5 تا 48 درجه سانتیگراد قادر به زندگی هستند . اما سرعت تولید وتبدیل ضایعات به ورمی کمپوست در دمای 20 تا 30 درجه سانتیگراد بهتر انجام میپذیرد . برای ایزنیا فوتیدا مناسب ترین محدوده دما بین 15 تا 25 درجه سانتیگراد است .  با ایجاد سایه بان میتوان دمای تل ورمی کمپوست را بطور آشکاری کاهش داد. توجه به این نکته مهم است که در صورت وجود رطوبت کافی در درون بسترهایی که زیر سایبان است دمای میانگین بستر در همه جای آن بین 5 تا 10 درجه پایین تر از هوای اطراف آن خواهد بود که در پارهای  اوقات باید بسیار به این مسئله توجه شود .

اسیدیته (ph ):   

کرمهای خاکی قادر به زندگی در ph حدود 2/4 (اسیدی ) تا ph  8 (قلیایی) ویا بیشتر میباشند . اگرچه برای تولید تجاری بهتر است که ph بستر ها را حدود 7 (خنثی) نگهداشت .  سطوح ph خاک بستر را بطور مرتب میتوان با کاغذ لیتموس (تورنسل) و کیت  ph چک کرد . معمولا آهک و یا کربنات کلسیم را در جهت اصلاح اسیدیته خاک و تنظیم ph به مواد بستر اضافه میکنند.

همچنین غلظت بالای نمک تشکیل کوکون و وزن بدن کرمها را کاهش میدهد . بنابراین پس از سپری شدن یک دوره کمپوست ، مواد بستر بایستی در جهت از بین بردن نمکهای اضافی شسته شوند . پس از این مرحله مواد در عمق 20 تا 25 سانتیمتری بستر قرار خواهند گرفت . آب دهی و شستشو در جهت حذف نمک ها ، بوسیله غرقاب کردن برای مدت 5 روز صورت میگیرد . این عمل با زیر و رو کردن مواد بستر در روز سوم بهتر انجام میشود . پس از مرحله آبدهی و شستشو رطوبت مواد بستربایستی در حد مناسب نگه داشته شود .

 

روش  تولید ورمی کمپوست :

ساده ترین روش تولیدورمی کمپوست  به شرح  زیر است  :

1- بستر سازی: هرنوع موادی که به عنوان زیستگاه نسبتا پایدار کرم باشد بستر نامیده می شود .

بستر کرمها باید بر روی سطح صاف و شیبدار بتنی و در سالن یا پوشش گلخانه ای ایجاد شود، بنابراین

زمین مسطح  بدون سنگ وکلوخ و خرده شیشه را مرطوب نموده و کاملا میکوبند تا سفت شود و یا آن را با بتون به ارتفاع 15 سانتیمتر پوشش میدهند . یک شیب %1 تا %2 مطلوب است به دلیل اینکه فرایند شستشو آسان­تر می­شود و تهیه آب کرم یا  wormwashامکانپذیر میگردد.

 دلایل صاف وشیبدار بودن بستر موارد زیر است :

الف- جدا شدن آب مازاد و شیرابه یا پساب  از بستر جهت جلوگیر از فاسد شدن بستر.

ب- جمع آوری شیرابه از طریق کانالهای مخصوص در مخزن (septing tanke  ) و مصرف بخشی از آن ضمن مخلوط نمودن با آب و مصرف بقیه بعنوان کود مایع .

ج- خارج کردن مواد ناشی از شستشوی کودهای مرغی یا کودهای حیوانی تازه که حاوی مقدار زیادی اوره بوده و برای کرمها سمی و کشنده میباشند و یا خارج کردن سایر مواد سمی و مضر .

 بستر کرم بایستی دارای شرایط زیر باشد :

- قابلیت جذب بالا : کرم توسط پوست تنفس می کند در نتیجه مواد بستر بایستی قابلیت جذب آب بالایی داشته باشند.

- دارای تخلخل مناسب باشد : کرم ها به اکسیژن نیاز دارند در نتیجه اگر مواد بستر فشرده باشد نفوذ هوا کاهش یافته و  تنفس کرم مختل می شود. اندازه ذرات ، شکل ذرات ، بافت ذرات و سختی آن بر میزان تخلخل موثر است.

- مقدار کم پروتیین و یا نیتروژن ( نسبت بالای کربن به نیتروژن ) : مواد پروتیین سریع شکسته شده و تولید گرما و اسید می نمایند که زندگی کرم را مختل می نماید لذا بستر باید دارای نسبت بالای کربن به نیتروژن باشد .

2- ایجاد سایبان از جنس آیرون شیت(پلیت) یا پلاستیک گلخانه  با پایه های فلزی ویا از جنس حصیروسرشاخه درخت با پایه های چوبی برای محافظت کرمها در برابر بارندگی و نور آفتاب  . ارتفاع سایبان بسته به شیوه  تخلیه مواد آلی ، مساحت مزرعه ، نوع وجنس سایبان بین 2تا 3 متر قابل تغییر است .

بهتر است از پلاستیک برای پوشانیدن سطح بستر استفاده نگردد ، زیرا لایه پلاستیک باعث افزایش درجه حرارت و جمع شدن گازهای مختلف در بستر میشود .

3- ایجاد پشته ای از کود گاوی نیمه پوسیده به شکل گنبدی به عرض 70 سانتیمتر ، ارتفاع 40  سانتیمتر و طول دلخواه و آبیاری فراوان آن بمنظور خروج شیرابه کود. بستری با ابعاد یک متر در یک متر و با ارتفاع 40 سانتیمتر به 30 الی 35 کیلو گرم خوراک و ماده بستری نیاز دارد. این مقدار برای 1000 تا 1500 کرم خاکی کافی است که تکثیر شده و عمل کمپوست سازی را از لایه های بالایی آغاز کند . چون کرمهای قرمز تمایل دارند که از قسمت های سطحی بستر تغذیه نمایند ، عمق  بستر نباید بیش از 30 تا 40 سانتیمتر باشد . اگربستر عمق بیشتری داشته باشد مواد آلی فشرده  و بصورت غیر هوازی تجزیه شده و تولید بوی نا مطبوع و مواد سمی مینماید و در نهایت منجر به مرگ کرمها میگردد

4- ایجاد شیار در طول خط الراس پشته به عمق 15 سانتیمتر و ریختن کرمها به داخل آن و سپس بر گردانیدن کود روی کرمها .

5- جمعیت مناسب کرم جهت تکثیر کرم 5-5/2 کیلو گرم در متر مربع است و نبایستی بیشتر از پنج کیلو گرم باشد در جمعیت های کمتر تولید مثل کاهش می یابد زیرا کرم ها  کمتر با یکدیگر تماس می یابند .جمعیت مناسب کرم جهت تولید ورمی کمپوست 10 – 5 کیلو گرم در متر مربع می باشد . تولید کنندگان ورمی کمپوست معمولا پنج کیلو گرم در متر مربع استفاده می کنند و با دو برابر شدن جمعیت کرم بستر را نصف می کنند . زمان لازم برای تولید کود آلی در دمای 25 درجه سلسیوس در حدود 5/1 تا 2 ماه خواهد بود و تقریبا نیمی از وزن پشته تبدیل به ورمی کمپوست خواهد شد . کرمهای قرمز تحت شرایط مطلوب میتوانند در یک روز  معادل وزن خودتا دو برابراز زباله ها و بستر تغذیه کنند و %60 آنرا به کود ورمی‌کمپوست تبدیل کرده و دفع‌کنند . خلاصه ، هر عدد کرم بالغ قادر است در یکماه(سی روز) 23 گرم ورمی کمپوست تولید کند. اما بطور  متوسط برای باز یافت هر یک کیلو گرم زباله غذایی در طول 24 ساعت حدودا به 2 کیلو گرم کرم خاکی نیاز است . بنابراین مدت زمان لازم برای تولید ورمی کمپوست در بستر بستگی به میزان کرم موجود در پشته ها دارد ، نگهداری کرم درون پشته ها به دو منظور صورت میپذیرد:

الف – افزایش جمعیت

ب- تولید کود آلی ( ورمی کمپوست)

وزن اولیه کرمها درون پشته برای هدف اول به مراتب کمتر از هدف دوم است .  

6- آبپاشی پشته بصورت روزانه به اندازه آبیاری چمن به منظورایجاد شرایط محیطی مناسب برای فعالیت کرمها و بلع غذا توسط آنها  . روش مناسب برای آب رسانی به پشته ها استفاده از شلنگ نرم پلی اتیلن شماره 16 مشکی و نصب آب پاش در سر آن و آبپاشی روی پشته ها است به طوری که رطوبت هر نقطه همیشه در حد %70 حفظ شود . زمان بین آب دهی تجربی است و با توجه به میزان رطوبت تعیین می­شود. ولی هر نقطه باید حداقل هفته­ای 2 بار آب داده شود.

7- پس از گذشت حدود شش هفته ورمی کمپوست برای برداشت آماده میشود .در مزارع ورمی کمپوست پس از سه الی چهار ماه  مدفوع کرمی را   برداشت مینمایند . برای برداشت ورمی کمپوست ابتدا باید جدا سازی کرمها از پشته ها انجام شود ، برای جدا سازی کرمها از پشته ها لازم است بعد از اندکی هوا دهی به بستر و کاهش رطوبت آن با استفاده از غربال دوار برقی که به همین منظور طراحی و ساخته شده است بستر  سرند گردد  . برای قربال کردن در مزارع کوچک  میتوان از یک توری دو میلیمتری گالوانیزه نیز استفاده کرد ، بمنظور حفظ کرمها لازم است از ابتدای بستر هر روز نیم متر از بستر آبیاری نشود تا کرمها رفته رفته به انتهای بستر مهاجرت نمایند  بعد از مهاجرت کرمها با هوا دهی بستر وکاهش رطوبت آن اقدام به سرند نمایید در صورتیکه رطوبت بستر زیاد باشد عملیات سرند بسیار مشکل خواهد شد  .  

8- برای جمع آوری کرمها میتوان با ایجاد یک ماهیچه از کود دامی نیمه پوسیده در کنار پشته ای که دیگر فاقد مواد غذایی لازم برای تغذیه کرمها است سبب مهاجرت کرمها از پشته قدیمی به این ماهیچه گردید و پس از آن اقدام به ایجاد پشته های جدید و انتقال جمعیت کرم به این پشته ها نمود . اگر کرم مجبور به زندگی در میان زباله هایی باشد که خود تولید نموده در اینصورت نمیتواند به حیات سالم خود ادامه دهد . بنابراین باید بستر را بطور مرتب عوض کرده واجازه نداد که مدفوع کرم به ماده ای سمی برای کرمها ی تبدیل شود .

9- برای تولید ورمی کمپوست در خانه میتوان از جعبه های چوبی ،پلاستیکی و فلزی  با ایجاد سوراخهایی با اندازه مناسب در کف و دیواره های آن برای انجام زهکشی استفاده کرد.

10 – بعد از انجام سرند، ورمی کمپوست که بصورت ذرات دانه بندی میباشد در کیسه های پلاستیک 1 تا 20 کیلویی بسته بندی و به بازار عرضه میگردد ،بدیهی است در صورت درخواست متقاضیان میتوان نسبت به غنی سازی و استاندارد کردن کمیت عناصر غذایی آن  بعد ازنمونه برداری و تجزیه آن در آزمایشگاه  اقدام و آن را برای  محصولات گلخانه ای با نیاز مشخص  آماده نمود. رطوبت ورمی کمپوست در هنگام بسته بندی نباید بیش از 20 در صد باشد .

 

سالن پرورش کرم و تولید ورمی کمپوست

 

سرند دوار جهت جداسازی ورمی کمپوست از بستر (ضایعات آلی)

 

جدول ( 3 ) رفع مشکلات در تولید ورمی کمپوست

 

 تغذیه کرم خاکی :

غذای اصلی کرم‌های خاکی بقایای مرده و پوسیده گیاهی به انضمام بقایای ریشه‌ی گیاهان و نیز کود دامی است. کرم‌های قرمز بارانی بیشتر مواد زائد آشپزخانه را نیز خواهند خورد ضایعات سبزیجاتی که در حین تهیه غذا بوجود می‌آید برای کرمها قابل استفاده می‌باشد. مانند پوست سیب‌زمینی، هویج، کاهو، کلم، کرفس، سیب، پوست موز، گریپ فروت و پوست پرتقال، برگ چای، چای کیسه‌ای، تفاله قهوه، کاغذ و مقوا. بعضی از ضایعات زودتر از سایر مواد به کود تبدیل می‌شوند. پوست موز حدود یک هفته طول می‌کشد در حالی که پوست پرتقال حدود یکماه طول خواهد کشید تا کاملاً تجزیه گردد. نوع و مقدار مواد غذایی در دسترس نه تنها بر روی جمعیت کرم‌های خاکی بلکه بر روی انواع گونه‌های موجود و نرخ رشد و.... تاثیر می‌گذارد.

زائدات کشاورزی شامل باقیمانده محصولات و محصولات جانبی آنها مانند زائدات غلات ، دانه های روغنی ، نیشکر، ساقه ذرت ، کتان ، کنف ، محصولات فرعی کارخانه جات روغن ، کارخانه جات چای و شکر و صنایع مرتبط با میوه وسبزیجات دارای قابلیت تبدیل به ورمی کمپوست هستند ، روزنامه های سیاه و سفید معمولی نیز میتوانند کمپوست شوند هر چند نیتروژن آنها پایین است و در نتیجه ساعت تجزیه را کاهش میدهند. اگر کاغذ کمپوست شود نباید بیش از 15 درصد وزن کل مواد توده کمپوست باشد . زائدات کشاورزی از قبیل باقیمانده محصولات ، زائدات سبزیجات ، تفاله نیشکر و . . . فضولات احشام (فضولات گاو ،گوسفند و . . . ، زائدات شهری (زباله شهری )، زباله های صنعتی ، زائدات گیاهان از قبیل برگ ، خاک اره( برای هر صد کیلو گرم خاک اره به یک کیلو نیتروژن نیاز است )و . . . قابل تغذیه توسط کرمها میباشند. کیفیت محصول تولید شده با بکار بردن کود آلی افزایش مییابد ، اغلب مواد آلی زائد قابل تجزیه بیولوژیکی میتوانند به کود تبدیل شوند ، حدود 5 تا 10 درصد موادی که توسط کرم بلعیده میشوند در بافت های بدن کرم بمنظور رشد و فعالیت های متابولیکی جذب وبقیه بصورت کودهای گرانولی دفع میشوند . در مجموع هر کرم قادر است در روز معادل وزن خود تا 2 برابر تغذیه کند و %60 آنرا به کود ورمی‌کمپوست تبدیل کرده و دفع‌کند.                                                                         

توجه به این نکته ضروری است که کرمها با فلزات ، فویل ، پلاستیک ، مواد شیمیایی ، روغن ، حلال ها ، حشره کش ، صابون ، رنگ و. . . تغذیه نشوند . همچنین باید از انواع مرکبات (پرتقال ، لیمو شیرین و گریپ فروت ) ، پیاز ، سیر ، میخک ، غذاهای پر ادویه و خیلی تند و غذاهای اسیدی اجتناب نمود ، همینطور نباید از خرزهره و دیگر گیاهان سمی  برای تغذیه کرمها استفاده گردد . گیاهان که با آفت کش یا علف کش سمپاشی شده اند نباید در فرآیند کمپوست سازی استفاده شوند . همچنین برخی از مواد به علت اینکه سلامتی انسان را به خطر می اندازند و یا مایه رنجش انسان میشوند نباید برای تولید کود استفاده شوند . افزودن مدفوع انسان و حیوانات خانگی توصیه نمیشود زیرا باعث انتقال بیماری میشوند . گوشت ، استخوان ،تخم مرغ  و محصولات لبنی نباید اضافه شود چون باعث جلب حشرات  به محل میشود. اگر مواد غذایی خرد شوند بلعیدن آنها برای کرمها راحت تر خواهد بود .به هنگام دادن زباله ها در صورت امکان آنها را به تکه های کوچکتر تقسیم کنید تا انجام فرآیند تولید ورمی کمپوست برای کرمها آسانتر باشد . زباله ها را به مدت چند روز در داخل یک مخزن قرار دهید تا باکتری ها شروع به شکل گیری کنند چون کرمها بسیار به باکتری علاقه دارند . همچنین از مرطوب بودن مخلوط نهایی اطمینان حاصل نمایید که مانند یک کیک اسفنجی باشد. اضافه کردن کمی ماسه ریز به توده ماده آلی به هضم غذا در سنگدان کرم کمک مینماید .

 تغذیه گونه آیزنیا فوتیدا از بستری  شامل مواد نیمه پوسیده کود گاوی ، کود اسبی  (کودها باید خشک باشند) کاه وکلش غلات و برخی زایدات و بقایای گیاهی میباشد ، در داخل این بستر اصلی میتوان مواد تازه ای چون زایدات سبزیجات و میوه جات ، مواد آلی و قابل تجزیه ، زباله های خانگی ، پسماندهای کارخانه جات غذایی و حتی لجن و فاضلاب (بجز فاضلاب صنعتی) اضافه نمود . کود مرغی تازه به علت میزان زیاد اوره برای کرمها سمی است و باید بعد از پوسانیدن با سایر مواد مخلوط گردد تا قابل استفاده شود ، حتی کود گاوی تازه برای کرمها مناسب نمیباشد و باید شستشو شده و یا بصورت پوسیده مصرف گردد .باید توجه داشت که مخلوط کود حیوانی و بقایای گیاهی که پوسیده نباشند در صورت تامین رطوبت مراحل پوسیدگی را خواهند گذراند و به علت فعالیت میکروارگانیزمها دمای آن تا 80 درجه سلسیوس (سانتیگراد) بالا میرود که برای کرمها قابل تحمل نیست و لذا باید از کود حیوانی و بقایای گیاهی تنها در صورتی استفاده کرد که به حالت پوسیده یا نیمه پوسیده باشند ومرحله کمپوست شدن را گذرانیده باشند .کرمها در خارج از سفره غذایی حرکت نمیکنند و به همین علت جمعیت آنها بسته به دسترسی به  مواد غذایی رشد کرده و تثبیت میشود .

رطوبت مناسب بستر ، هوادهی ، تغذیه ، جلوگیری از سفت شدن بستر و نگهداری ph در حد 7-8 از نکات کلیدی در تولید ورمی کمپوست است . بستر باید بگونه ای باشد که هوای زیادی را به درون خود راه بدهد . کرمها علاقه ای به باکتریهای بی هوازی ندارند و اگر تحت چنین شرایطی قرار گیرند محلی را که باعث آزارشان میشود ترک میکنند و اگر قادر به این کار نباشند خواهند مرد . کرمها نیز درست مانند بیشتر جانوران به تنفس نیاز دارند . لازم است که تقریبا هر دو یا سه هفته یکبار چند اینچ از لایه های بالایی بستر را به آرامی بهم زد تا گازهای ایجادشده خارج شوند . این کار همچنین از فشردگی بستر جلوگیری میکند . لایه های سطوح پایین تر را نیز میتوان به میزانی بسیار کمتر از لایه های بالایی بهم زد .در بسترهای کود حیوانی که کرمها مشغول فعالیت تولید کود هستند در اثر فعالیتهای گازی کود حیوانی گاز متان تولید می­شود که باعث از بین رفتن کرمها می­شود. لازم است که به طور متناوب پشته به هم زده شود تا گاز متان از داخل پشته خارج شده و کرمها فعالیت خود را ادامه دهند.بسته به روش تولید ابزارهای دستی و مکانیزه مختلفی برای این کار وجود دارد.در حال حاضر این کار در ایران با روش دستی و با ابزاری شبیه شن کش انجام می­شود.لازم به ذکر است که این کار را با بیل نمی­توان انجام داد چون به کرمها آسیب می­رساند.دستگاههایی در ایران در حال طراحی و ساخت است که با بسته شدن پشت تراکتور فرایند هوادهی را با سرعت و هزینه کمتر انجام می­دهد و امکان تولید در حجمهای انبوه را فراهم می­کند.این دستگاه حدود یک میلیون تومان قیمت دارد.

 از نظر اقتصادی کشت و پرورش کرم خاکی وقتی مقرون به صرفه است که بتوان از موادی که دارای هیچگونه هزینه ای نباشد استفاده کرد . مثل پسماندهای رستورانها ، آشپزخانه ها ، اماکن میوه وتره بار ، مواد زائد کارخانه های تهیه مواد غذایی (کارخانه آرد سازی و روغن کشی سویا) . تغذیه کرمها بایستی بطور مرتب و معمولا یک بار در هفته صورت گیرد. انباشتن بیش از حد مواد غذایی در بستر ، سبب ایجاد بوی نامطبوع و ترکیبات سمی میگردد . بهترین روش برای تهیه برنامه و میزان تغذیه ، تعیین میزان مصرف کرم از آخرین تغذیه و همچنین شرایط موجود کرمها میباشد . زمانی که آخرین موادغذایی تغذیه شده تقریبا در حال تمام شدن است زمان تغذیه مجدد میباشد . اگر بنظر برسد که رشد کرمها متوقف شده و یا زاد وولد آنها کاهش یافته احتیاج به اضافه نمودن پروتئین بیشتری در مواد غذایی میباشد.

 مرکز تهیه کرم خاکی در فیلیپین توصیه میکند که بهترین ترکیب غذایی برای کرم خاکی مخلوطی از 55 درصد خاک اره ،35 درصد پوسته برنج و 10درصد سبوس برنج میباشد . این مخلوط باید به مدت 3 هفته تخمیر شود تا حرارت آن بین 5/15 تا 20  درجه سانتیگراد برسد . پس از تخمیر کافی وکنترل دما این محیط آما        

 

تاثیر بستر های مختلف بر روی تعداد کرمها:

بستر حاصل از تفاله سیب موجب کمترین میزان رشد و نمو کرمها میشود و حتی سبب از بین رفتن کرمهای اولیه میگردد زیرا در اثر تخمیر در بستر کشت محیط کاملا اسیدی شده ومانع از رشد و فعالیت کرمها میشود . بستر تهیه شده از سیب زمینی از بستر سیب بهتر است اما بدلیل نشاسته بالا خیلی سریع کپک زده و محیط را برای کرمها نا مطلوب مینماید شاید بتوان از پوست سیب زمینی برای تهیه ورمی کمپوست استفاده نمود به شرط اینکه به نسبت بیشتری آنها را با خاک مخلوط نمود تا طی مرور زمان بقایای سیب زمینی تجزیه شوند و کپک نزنند . در بستر کود گاوی که کمی سیاه تیره شده کرمها بخوبی رشد مینمایند و خیلی سریع تکثیر مییابند . کود اسبی از میان بستر ها بهترین بستر تهیه ورمی کمپوست شناخته میشود و کرمها بخوبی در آن رشد نموده و خیلی سریع  تکثیر مییابند که این سرعت رشد نشانه مطلوبیت بستر است . بیشترین تکثیر تعداد کرمها در بستر کود اسبی با 335 کرم و کمترین تکثیر مربوط به تفاله سیب با 6/. است که از تعداد کرمها با گذشت زمان کاسته شده است .

 

پروار کردن کرمهای خاکی :

این امکان وجود دارد که کرمهای خاکی را بطور مصنوعی پروار کرد تا در نتیجه هم از لحاظ وزنی و هم لحاظ قطرافزایش یابند . برای این منظور میتوان تعداد زیادی بستر جدید فقط با 15 سانتیمتر مواد بستر آماده کرده و تا زمانی که تقریبا خیس شوند ، آنها را آبیاری کنیم. سپس کرمها را از بسترهای معمولی برداشت کرده و آنها را در بستر های فوق جایگزین کنیم . در این حالت معمولا از مالت وبلغور برای تغذیه کرمها استفاده میشود . اگر کرمها بسیار فعال باشند ( موردی که بایستی در یک یا دو روز انتقال به بستر های جدید دیده شوند ) تغذیه باید روزانه دو بار انجام شود . بدین ترتیب پس از 7 تا 10 روز کرمها برای استفاده و فروش آماده خواهند بود .

 

روش های جدا سازی کرمهای خاکی:

جدا سازی کرمهای خاکی با دوهدف اصلی انجام میشود ، اول جدا سازی کرمها بمنظور فروش کرم ، دوم جدا سازی کرمها از بستر بمنظور سرند کردن بستر و فروش ورمی کمپوست . بنابراین با توجه به هدف مورد نظرو امکانات موجود یکی از شیوه های زیر برای جدا سازی کرمهای خاکی مورد استفاده قرار میگیرد .

الف - روش شیمیایی: از مواد شیمایی مختلف که به صورت محلول در آمده اند جهت بالا آمدن کرمهای خاکی از خاک استفاده میشود . بعنوان مثال محلول کلرید جیوه ، فرمالین ، آب نمک ، پرمنگنات پتاسیم و . . . اما اگر کرمها را جهت پرورش ونگهداری بخواهیم بایستی بلافاصله آنها را بوسیله آب شستشو دهیم و اثر مواد شیمیایی را از بدن شان پاک نماییم .  مناسب ترین و بی ضرر ترین روش جهت بالا آمدن کرمهای خاکی استفاده از آب نمک غلیظ ( در حد اشباع ) میباشد. در این روش کرمهای خاکی بدست آمده آسیب ندیده و میتوان در کلیه اهداف نمونه برداری از آن استفاده نمود . بدیهی است در این حالت بستر قابلیت استفاده خود را از دست میدهد و باید کاملا شستشو شود و به علت خیس شدن بستر و عدم امکان سرند کردن آن از این روش برای جدا سازی ورمی کمپوست استفاده نمیشود .  

ب - روش مکانیکی : در این روش با استفاده از فاکتورهای  فیزیکی مانند نور و گرما کرمهای خاکی را از خاک محیط کشت جدا میسازند بدین ترتیب که در مزرعه  کشت و تکثیر جهت جمع آوری کرمهای خاکی ،بستر آنها را در محل های خاصی ریخته که چند رشته المنت به همراه یک دستگاه نوری قوی در بالای آن قرار داشته و از قسمت زیرین آن آب سرد در جریان میباشد . بدین ترتیب کرمهای خاکی که از نور و گرما گریزان هستند به قسمتهای پایین رفته وعملا خاک رویی فاقد کرم میشود هر چند دقیقه مقداری از خاک رو را برداشته تا زمانیکه فقط کرمهای خاکی باقی بمانند ، سپس آنها را شسته و آماده مصرف مینمایند،این روش نیز عمدتا برای فروش کرم مورد استفاده میباشد  .

ج - جمع آوری بوسیله نور : بستر را در معرض نور شدید ( نور چراغ یا نور خورشید ) قرارداده تا کرمها به قسمتهای تحتانی وارد شوند  و بعد از 10 تا 15 دقیقه  به اندازه 5 سانتیمتر از خاک روی بستر را بر میدارند . اینکار را آنقدر تکرار میکنند تا هنگامیکه فقط کرمهای خاکی باقی بمانند ، این روش برای هر دو منظور فروش کرم و فروش ورمی کمپوست قابل استفاده است  .

د- ریختن مواد  تازه در کنار ورمی کمپوست ، در این حالت کرمها پس از وارد شدن به داخل مواد آلی تازه به ما اجازه می دهند که ورمی کمپوست بعمل آمده را جدا نماییم .

 ه- جدا سازی ورمی کمپوست و کرمها بوسیله قربال .

 

 

حمل و نقل کرمهای زنده :

کرمها را میتوان به دیگر پرورش دهندگان کرم فروخت و یا برای نیاز های محلی یا صادرات از آنها استفاده کرد . حمل و نقل و جابجایی کرمها کار بسیار آسانی است . با استفاده از یک برس (فرچه ) ساده کوکونها را جدا کرده و آنها را در مخزنی که  دارای همان خوراک ومقداری رطوبت است قرار میدهیم . در هر 24 ساعت از زمان حمل ونقل هر کوکون به نیم گرم غذا احتیاج دارد . میتوان کوکونها را در مخازن تمیزی که دارای منافذ میباشند بسته بندی نمود . ابتدا کوکونها را در کیسه ای از جنس چیت قرار داده و سپس کیسه را در کوزه های پلاستیکی با درپوشهای منفذ دار قرار میدهند .

کرمهای زنده نیز به روش مشابه با کوکونها بسته بندی میشوند یعنی در ظروف پلاستیکی با در پوش منفذ دار و مواد غذایی مرطوب قرار میگیرند . برای هر کرم زنده مقدار ماده غذایی لازم در هر 24 ساعت از زمان حمل ونقل معادل 5/1 گرم میباشد . کوزه ای با ظرفیت یک لیتر برای جابه جایی 200 الی 500 کرم زنده در مدتی کوتاه مناسب است .

 

 میزان مصرف ورمی کمپوست :

از آنجا که ترکیب شیمیایی ورمی کمپوست بگونه ای است که هر میزان مصرف آن هیچگونه اثر سوئی نخواهد داشت ، درزراعت های رایج میتوان از ورمی کمپوست به میزان 3 تا 5 تن در هکتار، در گیاهان گلدانی5 تا 20  در صد وزن خاک گلدان و در باغات میوه به میزان 2 تا 5 کیلو گرم به ازای هر درخت مصرف نمود . اما با توجه به اینکه شرایط آب وهوایی ، وضعیت حاصلخیزی خاک و نیاز گیاهان مختلف متفاوت میباشد از طرفی نوع بستر در ترکیب ورمی کمپوست موثر میباشد لذا  نمیتوان یک دستور العمل واحد را در باره میزان مصرف ورمی کمپوست ارائه داد . بنابراین بمنظور رعایت اقتصاد تولید ، صحیح ترین روش برای تعیین میزان دقیق مصرف ورمی کمپوست انجام آزمون و اندازه گیری میزان عناصر غذایی در ورمی کمپوست و مصرف آن متناسب با نیاز گیاه مورد نظر وشرایط محیطی و وضعیت خاک  میباشد .

روند اجرای طرح تولید ورمی کمپوست :    

1- شرکت درکارگاههای آموزشی و کسب اطلاعات کافی از اهمیت ورمی کمپوست و روش تولید و نگهداری از آن .

2- تعین هدف از تاسیس مزرعه ورمی کمپوست .

3- برآورد میزان متوسط ماده آلی  ( کود حیوانی ، زباله ، بقایای گیاهی ) قابل تامین در طول سال.

4- برگذاری کارگاهای آموزشی و تبلیغی برای تامین بازار مصرف .

5- تعیین محل مصرف تولیدات و تعداد مصرف کنندگان .

6- تعیین میزان مصرف ورمی کمپوست یا کرم خاکی .

7- بر آورد سطح مزرعه ورمی کمپوست متناسب با میزان متوسط ماده آلی قابل تامین ، میزان ورمی .  کمپوست دارای تقاضا و میزان  توسعه مصرف در آینده.

8- تامین زمین مورد نیاز در فاصله مناسب از مزارع یا شهرک تولید زباله . با توجه به هزینه حمل و نقل در این نوع فعالیت حتی­الامکان باید در اجرای این طرح زمین مورد نظر در محلی انتخاب شود که هزینه­های حمل و نقل به حداقل برسد.

9- تامین آب مورد نیاز .

10- تامین یک رشته برق .

11- خرید تجهیزات مورد نیاز شامل سرند ، خرمنکوب یا سرشاخه خرد کن ،فرغون ، بیل و . . .

12- زیر سازی  و ایجاد تراکم در محل احداث مزرعه ورمی کمپوست .

13- بتون ریزی با ضخامت 15 سانتیمتر با شیب مناسب و احداث کانالهای انتقال شیرابه .

14- نصب سایبان چوبی یا فلزی متناسب با شرایط منطقه و امکانات موجود .

15- تهیه ماده آلی .

16- خرید کرم .

     

تولید ورمی کمپوست درمنزل:

برای تولید ورمی کمپوست در منزل میتوان از انواع مخازن استفاده نمود . برای داشتن یک محفظه مناسب میتوان آن را از چوب ساخت و یا مخازن پلاستیکی خریداری کرد . برای کسانی که میخواهند در فضای آزاد از کرمها نگهداری کنند استفاده از جعبه چوبی بهتر است ، زیرا قادر است که در طول تابستان کرمها را خنکتر و در زمستان نیز آنها را گرمتر نگه دارد . اندازه محفظه نیز به میزان زباله غذایی که اعضائ خانواده شما تولید میکنند بستگی دارد .  برای 7 کیلو زباله ای که توسط دو نفر در یک هفته تولید میشود جعبه ای با طول و عرض 80 *60 و ارتفاع 50 سانتیمتر کافی می باشد .

برای ایجاد تهویه و زهکشی 12 سوراخ 25/1 سانتیمتری در کف محفظه مذکور ایجاد کنید . برای جمع آوری هر نوع رطوبتی که ممکن ا ست از محفظه خارج شود یک سینی پلاستیکی در زیر آن قرار دهید . همچنین ایجاد سوراخ در دیواره های بالایی محفظه ، اکسیژن کرمها را تامین کرده وازایجاد بو در محفظه جلوگیری مینماید . برای حفاظت کرمها از حشرات شکارچی پشت سوراخها را  توری سیمی نصب نمایید . واز ورود مورچه ها به محفظه جلوگیری کنید . از آنجایی که کرمها به فعالیت در تاریکی علاقه دارند ، از یک سرپوش بر روی محفظه استفاده نمایید و محفظه را در جایی که دمای آن بین 12 تا 25 درجه سانتیگراد است  قرار دهید .  

 

نحوه ساختن سطل تبدیل زباله به ورمی‌کمپوست در منزل:

 ظرفی که بتواند کرم­ها را از نور خارج محافظت نموده و رطوبت مناسب را نگه دارد  انتخاب        

کنید. آن ظرف می­تواند چوبی، پلاستیکی یا فلزی با حداقل  30 سانتیمترعمق باشد.

                                                            

 

 

سایر تجهیزات  و ملزومات مورد نیاز عبارتند از :

قیچی، چسب گرم، توری ( فایبرگلاس یا آلومینیومی) دریل با مته­های 1 و 8/5  اینچی

 

         

                                         

 

از سر مته یک اینچی برای ساختن 6 منفذ در نزدیکی بالای ظرف استفاده کنید.

 

 

 

سپس از سرمته 8/5 اینچی برای ایجاد کردن منافذ گذر آب در زیر ظرف استفاده کنید.

 

            

 

 

 

توری را برای پوشاندن منافذ تکه تکه کنید.

 

 

 

چسب گرم را جهت چسباندن توری در داخل ظرف استفاده کنید.

 

 

 

مطمئن شوید که توری محکم به ظرف چسبیده باشد.

 

 

 

 

توری برای جلوگیری از شکارچی های ( جنبنده ) خارج است نه محافظت از کرمهای داخل    .

 

 

 

 

منافذ زیر ظرف را با توری مسدود نمایید تا از ورود مورچه به داخل ظرف جلوگیری شود .

 

 

 

ظرف برای افزودن کرم آماده است . تکه­­های کاغذ یا مقوای نازک که در آب خیس خورده اند با رطوبت اضافی فشرده شده، لایه زیرین خوبی برای غذای کرم­ها می­سازند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

           

 

 

 

 

 

 

آفات کرم خاکی :

کرمهای خاکی تحت تاثیرو حمله آفات بیشماری هستند . دشمنان اصلی کرمهای خاکی شامل کنه ها ، دم فنریا ن ،مورچه ها ، صدپایان ، حلزون ها ، لارو سوسک های خاص ،  موش ، مار ، موش کور ، وزغ و سایر حشرات وجانورانی که از کرمها تغذیه میکنند میباشند . کرمهای خاکی همچنین دارای تعدادی انگل داخلی شامل تعداد زیادی از پروتوزوآها ،تعدادی از نماتد ها ، لارو خاصی از انواع پشه ها و ... میباشند .

کنه ها :

کنه قرمز یکی از فاکتورهای محدودکننده در تولید کرم خاکی بشمار میآید ،کنه ها بطور طبیعی در کود های دامی و یا سایر مواد آلی مشابه دیده می شوند . همه بستر های تولید کننده کرم خاکی نیز معمولا حاوی تعداد کمی از جمعیت کنه ها میباشند . که تحت شرایط خاص این حد جمعیت افزایش یافته و خسارت زا میشود . گونه های زیادی از کنه های آفت در اکثر بستر کرمهای خاکی وجود دارند اما مهمترین آنها کنه کرم خاکی با نام علمی Urpoda agitans  میباشد این کنه ها قهوه ای مایل به قرمز و بسیار ریز هستند که بدون استفاده از میکروسکوپ نیز قابل دیدن میباشند . این کنه ها بیشتر در سطح و یا لبه های بستر کرم ها وهمچنین در محل تجمع مواد غذایی دیده میشوند ، آنها معمولا به کرم خاکی حمله نمیکنند و تنها از مواد غذایی کرمها تغذیه میکنند . زمانی که جمعیت کنه ها افزایش یافت و به سطح بالایی رسید کرمها به اعماق بستر نفوذ کرده و در همان جا باقی میمانند . و معمولا به سطح خاک نمیآیند این عمل باعث تضعیف رشد و کاهش تولید مثل آنها میشود .

کنترل کنه ها :

بهترین روش برای کنترل کنه های کرم خاکی پیشگیری میباشد همچنین یک مدیریت مناسب ، مهمترین راهکار کنترل کنه است . جمعیت بالای کنه تقریبا همیشه با یک یا چند مورد از شرایط زیر همراه است :

1- میزان آب بیش از حد .

2- میزان تغذیه و مواد غذایی زیاد .

3- زباله و ضایعات تازه و آبدار .

برنامه تغذیه بایستی به گونه ای باشد که تمام مواد غذایی طی چند روز اولیه مصرف شود واز انباشته شدن مواد غذایی گندیده و ترش کرده در بستر جلوگیری شود .

بستر های تولید با زهکش ضعیف که بسیار خیس میشوند شرایط نامناسبی برای تولید کرم و شرایط مطلوبی برای رشد کنه ها ایجاد میکنند. برنامه آبدهی بایستی مطابق شرایط آب و هوایی باشد تا بسترها زیاد خیس نشوند . معمولا جمعیت بالای کنه در شرایطی مانند تغذیه کرم با زباله ها ، برگ های کاهو و بقیه ضایعات سبزی که میزان رطوبت بالایی دارند بوجود میآید . بنابراین تا زمانی که جمعیت کنه ها تحت کنترل در آید بایدرطوبت  این موادرا کاهش داد و سپس جهت تغذیه استفاده نمود و حتی پس از آن نیز مصرف این مواد بایستی با احتیاط صورت گیرد .زمانی که جمعیت کنه ها در حال افزایش است پوشش بستر را برداشته و برای چند ساعت سطح بستر را در مقابل نور مستقیم آفتاب قرار دهید و همچنین میزان تغذیه و آبدهی را کم کنید .

برخی تولید کنندگان زمانی که جمعیت حشرات وکنه ها افزایش مییابد ابتدا آبدهی زیادی بر روی سطح بستر انجام میدهند تا آفات به سطح  بیایند سپس توسط مشعل دستی روی سطح بستر را میسوزانند . باید توجه داشت حذف و دفع فیزیکی و یا شیمیایی کنه ها تنها باعث کنترل موقتی آنها میشود بخصوص زمانی که شرایط بستر در جهت کاهش شرایط بهینه کنه ها ،تغییر داده نشود .

 

دم فنریان :Spring tail   

  حشراتی دوک مانند ،کوچک به رنگ سفید متمایل به خاکستری میباشند که قادر به جهیدن میباشند . گاهی اوقات جمعیت این آفات به حدی زیاد میشود که تقریبا سطح بستر  سفید بنظر میرسد . زمانی که جمعیت دم فنریان افزایش مییابد ،کرمها در سطح زیرین بستر باقی میمانند و قادر به تغذیه از مواد غذایی سطح بستر نمیباشند . روش های کنترل گفته شده در مورد کنه ها نیز در مورد دم فنریان موثر میباشد . اگرچه کنترل شیمیایی دم فنریان تاثیر چندانی نداشته است .

 

مورچه ها :

برخی از گونه های مورچه ها از تخم یا کرمهای کوچک تغذیه میکنند . مورچه ها را میتوان با سموم حشره کش ، اسپری های حشره کش و طعمه مسموم در خارج از بستر از بین برد .

 

کرمهای ریز قرمز:

این جانوران بعنوان انگل کرمهای خاکی محسوب میشوند . بطوری که به بدن کرم چسبیده و خون یا مایع بدن کرم را می مکند همچنین میتوانند تخم کرم را سوراخ کرده ومایع درون آن را بمکند . این کرمهای ریز ابتدا بصورت خوشه های کوچک سفید یا خاکستری و شبیه به کپک میباشند . مراقبت صحیح از بستر های کرمهای خاکی میتواند از ایجاد کرمهای ریز قرمز جلوگیری کند . بسترهایی که بیش از حد خیس باشند میتوانند شرایطی ایجاد کنند که برای کرمهای ریز مطلوب تر از کرمهای خاکی است . با تنظیم برنامه آبیاری ،بهبود زهکشی و برگردانیدن بستر بطور مرتب از ایجاد رطوبت بیش از حد جلوگیری نمایید. تغذیه بیش از اندازه میتواند موجب تجمع غذای تخمیر شده و کاهش phدر بستر کرمها شود . برنامه غذایی کرمها را طوری تنظیم نمایید که تمام غذا ظرف چند روز مصرف شده وچیزی از آن باقی نماند . برای تنظیم ph بستری که حالت اسیدی دارد  از کربنات کلسیم (آهک ) استفاده کنید وآن را در حالت خنثی ph=7 نگه دارید . غذای بسیار خیس مثل سبزیجات بسیار مرطوب نیز میتوانند باعث افزایش تعداد کرمهای ریز قرمز در بستر کرمهای خاکی شوند لذا  استفاده از این خوراک را محدود کرده و در صورت مشاهده مقدار زیادی کرم ریز قرمز استفاده از سبزیجات را متوقف نمایید . در صورتیکه ph بستر قلیایی باشد میتوان از گرد ملایم گوگرد  استفاده کرد .

 

سایر آفات کرم خاکی  :

موش کور دشمن اصلی کرم خاکی است این جانور حشره خوار سیری ناپذیر بوده و به خوردن نوزاد کرم خاکی بسیار علاقمند است .

هزار پا بعنوان یک مشکل محسوب می گردد و لازم است که با این جانور نیز مبارزه شود .

حلزون گوشتخوار به کرمهای خاکی بسیار علاقه دارد و آنها را می بلعد.

 

ورمی کمپوست در سایر کشورها : 

از سال 1991 یک سیستم اتوماتیک تولید ورمی کمپوست در موسسه خاک اورگون  - بورتون ایالات متحده امریکا  روزانه 12 الی 14 تن از زباله های باغچه ای و ته مانده های غذایی سوپر مارکتها را با قیمت 65 دلار در هر تن مورد استفاده قرار میدهد . سالیانه حدود 3000 تن از این کمپوست در کیسه هایی به اندازه  30 سانتیمتر مکعب در فروشگاههای زنجیره ای 4 الی 5 ایالت بفروش میرسد .

شورای شهر نیوکاسل استرالیا جامدات آلی و زباله های سبزیجات را  به نسبتهای مساوی به ورمی کمپوست تبدیل نموده و پس از بسته بندی به سوپرمارکتهای اصلی ملبورن و سیدنی می فروشد که مبلغ این فروش سالیانه به حدود 67000 دلار میرسد .

کارخانه سوداک در جنوب فرانسه با استفاده از روش ورمی کمپوست  که از سال 1991 به اجرا گذاشته شده است سالانه علاوه بر درآمد بسیار زیاد ،کمک مفیدی نیز به حل مسائل زیست محیطی می نماید.این کارخانه 20 تن مواد زائد خانگی را در روز فرایند میکند . بدین ترتیب که پس از جدا سازی فلزات ،شیشه ها ، پلاستیکها ،منسوجات ،کاغذ و مقوا ، باقی زائدات به طریق هوازی به کمپوست تبدیل میشود و دمای محیط کمپوست تا 70 درجه سانتیگراد نیز میرسد . و در نتیجه پاتوژنها و دیگر موجودات آلی زیان آور آن از بین میروند پس از این مراحل ، زائدات به 36 مخزن که هر یک ظرفیت 500 کیلو را دارند ارسال میشوند ،آنگاه یک  تا دو میلیون  کرم قرمزاز نوع E.ANDERIA به آن اضافه میشود .

شرکت توسعه کود کمپوست کارناتا کا واقع  درشهر بنگلور در هندوستان برای تولید 200 تن کود کمپوست در روز طراحی شده است ولی عملا فقط روزانه بین 90 تا 100 تن زباله تحویل این شرکت میشود در این سیستم برای تهیه یک تن مواد آلی در روز نیازمند هزار و پانصد متر مربع فضا و 6 نفر کارگر میباشد . با این روش سالانه 70 تن ورمی کمپوست تولید مینماید . در حال حاضر کشاورزان هر تن ورمی کمپوست را به قیمت 1000 روپیه از این شرکت خریداری مینمایند . کیسه های 50 کیلوگرمی ورمی کمپوست این شرکت که جنبه صادراتی نیز دارد به قیمت 50 دلار در بازار جهانی عرضه میشود .  

 3000 کارخانه ورمی کمپوست در ژاپن وجود دارد که هر یک ظرفیت 5 تا 50 تن در ماه دارند .

در بین 170 مرکز تولید ورمی کمپوست در کوبا مرکز تولیدی استان پیناردل ریو بزرگترین است و مواد اولیه آن کود گاوی ، کود خوک ،کود گوسفندی ، مغز نیشکر ، تفاله قهوه و دیگر پس مانده های محصولات است . این مواد طی 15 تا 20 روز کمپوست شده  و بعد به کرمها خورانده میشوند . ورمی کمپوست تولیدی برای مزارع تنباکو ، گوجه فرنگی ، سیر ، پیاز و قهوه استفاده میشود .

مرکز تحقیقات روستایی جایپور هند بین سالهای 1998 تا 2000 در صد و پنجاه روستا حدود سیصد مورد از محصولات مختلفی را که در تولید آنها از ورمی کمپوست استفاده شده بود  به نمایش گذاشت .

در کشورهای کانادا و آمریکا،‌ سطل­های مخصوص زباله طراحی شده است که زباله تر در منازل به صورت خانگی تبدیل به کود شده و کود هوموس تولیدی جمع آوری و در باغچه­ها استفاده شده و یا فروخته می­شود. و از این طریق هزینه جمع­آوری و حمل و نقل و دفن زباله به حداقل رسیده است.

 

 

 

 

 

 

 

منابع مورد استفاده:

1- ارضی لادن ، اصغرزاده  احمد ، شاخص های کیفی کمپوست سازی ، وزارت جهاد کشاورزی ، سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی ،موسسه تحقیقات خاک و آب  ، نشریه فنی شماره( 417) بهار 1348 .

2- آستارایی علیرضا ، گروه خاکشناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد .

3- آچاک  رویا ، تولیدکرم خاکی ، شرکت مواد آلی کیان بارش ،زمستان 1385.

 4- حلوایی مهرداد ، متخصص فیزیولوی جانوری فلوشیپ کنترل آفات شهری و صنعتی از دانشگاه تسینگ هوا-چین( http:// Iranpest 0 blogdoom 0 com )   .

5- خاوازی کاظم ، ملکوتی محمدجعفر، ضرورت تولید صنعتی کودهای بیولوژیک در کشوروزارت جهاد کشاورزی ،سازمان سازمان تحقیقات،آموزش و ترویج کشاورزی ، موسسه تحقیقات خاک و آب ،1380.

6- راجندرا  پراساد، جیمز یاور،1381 ، مدیریت حاصلخیزی خاک برای کشاورزی پایدار ، انتشارات دانشگاه تهران .

7 – سماوات  سعید، چگونگی تولید ورمی کمپوست از ضایعات کشاورزی ،گزازش نهایی شماره 1109 ، موسسه تحقیقات خاک وآب ، وزارت جهاد کشاورزی ، 1379.

8 – سماوات سعید ، چگونگی تولید ورمی کمپوست ازضایعات شهری و کشاورزی ، نشریه فنی شماره 210 ، سازمان تحقیقات ، آموزش و ترویج کشاورزی ، موسسه تحقیقات خاک و آب ، 1380 .

9- سلجوقی خسرو ( پاور پوینت) ksaljoghi @ yahoo. Com

10- شرکت زیست فناور سازه کیمیا ، شماره ثبت 333091 ، برنامه کسب وکار تعاونی روستایی تولید کود آلی با استفاده از کرم .

11- تدین محمدسعید ، خوگر زهرا ، معافپوریان  غلامرضا ، ضیائیان عبدلحسین ، کشاورز  هادی ، نوابی فرشید، همتی  اکبر، حقیقت نیا  حسن، رستگارحمید ، میرزاوند جهانبخش ، ملکوتی محمدجعفر، وزارت جهاد کشاورزی ، سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی ، موسسه تحقیقات خاک وآب ، نشریه فنی شماره (456)  توصیه بهینه کودی برای محصولات زراعی و باغی استان فارس ، بهار 1384 .

12 – علیخانی حسین علی ، ثواقبی علیرضا، تولید ورمی کمپوست برای کشاورزی پایدار ، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تهران ، تابستان 1385 .

13 – کبیری خوش صوت  مهدی Go to feed0com ) ).  

14- نیک نفس علیرضا ، آل ابراهیم علیرضا، تهیه ورمی کمپوست از بقایای آلی .                          Daneshju . ir )   htpp:// www . )

15- amozeshe compost0blogfa0com  

16 – www0 jkmt0ir   

17 – http://maghale – aval0 persianblog 0ir

18 – http://www0noandishaan0com

19 - www0parsbazyaft0com