قارچ کش
کنترل شیمیایى بیماری های قارچ:
مقدمه
قارچ کش (fungicide) در اصطلاح به ترکیباتی اتلاق می گردد که سبب مرگ یا از بین رفتن پرگنه (colony) قارچ می شوند. مواد fungistatic ترکیباتی شبه قارچ کش می باشند که بدون از بین بردن قارچ سبب توقف رشد و یا مانع بیماریزایی آن می شوند. در برخی از موارد این ترکیبات سبب افزایش توان دفاعی گیاه در مقابل قارچ بیمارگر نیز شده اند.
حدود60% کل ترکیبات شیمیایی بکار رفته علیه بیماری های گیاهی در مورد درختان میوه بوده است. در میان این ترکیبات شیمیایی، قارچ کش های سیستمیک و آنتی بیوتیک ها عمل معالجه ای (curative) یا ریشه کنی (eradicant) روی بیماری های گیاهی داشته اند.
در زمان بارندگی استفاده از فرمولاسیون هایی مانند محلول و یا گرد بازده مورد قبولی ندارند. پاک کننده ها کشش سطحی آب را کاهش می دهند و باعث افزایش سطح تماس قارچ کش با گیاه می گردند. استفاده از روغن ها در کنار قارچ کش ها موجب افزایش چسبندگی قارچ کش ها به سطح گیاه می شوند. به روشی که در آن از آب آبیاری برای پراکندگی قارچ کش ها استفاده می شود در اصطلاح fungigation می گویند که در مورد برخی از سموم سیتمیک بکار می رود. استفاده از گازهای سمی فرار برای از بین بردن آفات و بیمارگرها را تدخین (fumigation) می گویند. سموم تدخینی (fumigant) اغلب در خاک ها برای کنترل قارچ ها، نماتدها و علف های هرز مورد استفاده قرار می گیرند. قارچ کش های تماسی اغلب از رشد بیشتر قارچ ها در بافت های گیاهی جلوگیری می کنند. طرز تاثیر یک ماده ارتباط مستقیم با کاربرد آن دارد. واژه های LD50 و LC50 در مورد میزان کارایی ترکیبات سمی بر بیمارگر ها بکار می رود.
LD50 (ال.دی.پنجاه) به مقدار دوز (dose) از یک ترکیب شیمیایی اتلاق می شود که پنجاه درصد جمعیت زنده مورد آزمایش را بکشد.
LC50 (ال.سی.پنجاه) به غلظتی (concentration) از ترکیب شیمیایی اتلاق می شود که پنجاه درصد جمعیت زنده مورد آزمایش را بکشد.
هرچه LD50 و LC50 یک ترکیب کوچکتر باشد دوز یا غلظت کمتری از آن ترکیب برای کشتن جمعیت زنده مورد نیاز است یا به عبارت دیگر ترکیب سمی تر و خطر ناکتر است.
طبقه بندی یا گروه بندی قارچ کش ها بسیار متنوع است. قارچ کش ها از نظر نوع ترکیب به دو دسته کلی به اسامی ترکیبات معدنی و ترکیبات آلی (سیستمیک و غیرسیستمیک) طبقه بندی می شوند.
ترکیبات معدنی مانند گوگرد، ترکیبات مس و ترکیبات قلع؛ ترکیبات آلی غیر سیستمیک مانند ترکیبات آلی جیوه، ترکیبات بنزنی، دی تیوکاربامات ها، فتالیمیدها، فنل ها و دیگر ترکیبات آلی و بالاخره از ترکیبات آلی سیستمیک اکساتئین ها(کربوکسیمیدها)، ضد سنتز ملانین، ضد سنتز ارگسترول و ضد اامیست ها (antioomycetes) قابل ذکر می باشند. همچنین می توان قارچ کش ها را بر اساس طرز تاثیر به چهار گروه به نام های ترکیبات حفاظتی، ترکیبات تماسی، ترکیبات حذف کننده ( ریشه کن کننده) و ترکیبات معالجه کننده تقسیم کرد.
قارچ کش ها بر اساس نحوه تاثیر روی سلول قارچ به پنج گروه شامل ترکیبات مؤثر بر تنفس (آنزیم های مولد انرژی)، ترکیبات مؤثر بر سنتز اسید نوکلئیک، ترکیبات مؤثر بر سنتز پروتئین، ترکیبات مؤثر بر ارگسترول و ترکیبات مؤثر بر سنتز ملانین طبقه بندی می شوند.
طبقه بندی قارچ کش ها بر اساس نحوه کاربرد، ترکیبات ضد عفونی کننده بذر (بیماری های بذرزاد (seedborne))، ترکیبات ضد عفونی کننده خاک (بیماری های خاکزاد (soilborne))، ترکیبات بکار رفته در سمپاشی های هوایی( برای بیماری های هوازاد (airborne)) و ضد عفونی زخم را شامل می شود.
روش های مختلف کاربرد ترکیبات شیمیایی
سمپاشی و گردپاشی اندام های هوایی
اغلب قارچ کش ها و باکتری کش ها حفاظتی (protectant) بوده و باید قبل از فعالیت بیمارگر در سطح گیاه موجود باشند تا مؤثر واقع شوند و از آلودگی جلوگیری کنند. وجود آنها معمولا از جوانه زدن اسپورهای قارچ ها جلوگیری می کند و یا اسپورها را بعد از جوانه زدن می کشد. تماس باکتری کش ها ممکن است از تکثیر باکتری ها جلوگیری نموده و یا آنها را از بین ببرند. اغلب اوقات موادی مانند پاک کننده ها به قارچ کش ها اضافه می شوند تا با از بین بردن کشش سطحی آب موجب تماس بیشتر قارچ کش با سطح گیاه شوند. دودین برای کنترل لکه سیاه سیب، گوگرد برای کنترل سفیدک های سطحی، مخلوط بردو در مورد سفیدک های داخلی درختان میوه و استرپتومایسین برای کنترل لکه برگی های باکتریایی توصیه می شوند.
ضدعفونی خاک
سمومی مانندکاپتان، دیازوبن، PCNB، کلرونب، متالاکسیل، فوزتیل آلومینیوم، تریادیمفون و پروپاموکارب در سطح خاک پاشیده شده و با دیسک زدن با خاک مخلوط می شوند. این سموم بر روی اغلب قارچ ها، اامیست ها و نماتدهای انگل گیاهان مؤثر می باشند. این سموم به فرمولاسیون های مختلف مانند گرد، گرانول و یا محلول به خاک اضافه می شوند. برخی از این ترکیبات را می توان از طریق آب آبیاری به مزرعه وارد کرد.
ضدعفونی بذر
بیمارگر های بذرزاد بر روی و یا درون قسمت های مختلف دانه، غده، ریزوم و پیاز شرایط نامساعد محیط را سپری می کنند. برای کنترل این بیمارگر ها از سموم مختلف حفاظتی و خصوصا سموم سیستمیک استفاده می شود. برای سیاهک آشکار گندم از کربوکسین (ویتاواکس)، برای سفیدک های کرکی چاودار و سرگوم از متالاکسیل (آپرون) و برای کنترل زنگ برگ (زنگ قهوه ای)، لکه برگی سپتوریایی گندم و لکه توری جو تریادیمفون بکار می رود.
ضدعفونی زخم درختان
برای جلوگیری از خشک شدن زخم ها از لاک مخصوص، شلاک یا چسب باغبانی استفاده می شود. از ترکیبات بکار رفته برای ضد عفونی زخم می توان به مواردی مانند هیپوکلریت سدیم (10-20 درصدکلراکس)، 10-2-2 از لالونین، روزین و صمغ، سرانو و بردو اشاره کرد.
فرمولاسیون های قارچ کش ها
در گذشته غالبا از فرمولاسیون گرد (D) و امروزه از فرمولاسیون پودر وتابل (WP) استفاده می گردد. از دیگر فرمولاسیون های بکار رفته مایع امولسیون شونده (EC)، Slurry (پودر معلق در یک مایع مانند آب)، گرانول (G) و خمیر (Pa) قابل ذکر می باشند.
گردها معمولا دارای میزان قارچ کش یا ماده مؤثره (AI:active ingrediant)اندکی در حد 4-10% گاهی تا 3% می باشند. از گردها غالبا برای ضدعفونی بذرها استفاده می شود. موادی مانند کائولن، پودر تالک و bentonit (نوعی ماده آبدوست) در گرد ها با قارچ کش همراه می باشند.
در پودر وتابل به طور متوسط 40-50% ماده مؤثره وجود دارد. پودر وتابل غالبا در مورد بیماری های هوازاد استفاده می شود.
فرمولاسیون Slurry مانند تریتون x45 5/0% که به صورت پودر غلیظ در یک مایع می باشد برای ضد عفونی بذر استفاده می شود. از خمیر هم برای ضدعفونی زخم ها استفاده می شود.
جدول (1): برخی از مهمترین فرمولاسیون های ترکیبات آفت کش و قارچ کش
|
علامت اختصاری |
فرمولاسیون |
|
A |
آئروسل (Aerosol) |
|
B |
طعمه (Bait) |
|
D |
گرد (Dust) |
|
DF |
گرانول/پودر قابل انتشار در آب (Dry Flowable) |
|
EC |
مایع امولسیون شونده (Emulsifiable Concentrate) |
|
G |
گرانول (Granule) |
|
Ga |
گاز (Gas) |
|
L |
مایع (Liquid) |
|
O |
روغن (Oil) |
|
P |
پودر (Powder) |
|
Pa |
خمیر (Paste) |
|
SP |
پودر قابل حل در آب (Water Soluble Powder) |
|
WP |
پودر با قابلیت تر شوندگی (Wettable Powder) |
|
WS |
پودر تر شونده برای ضدعفونی بذر (WP for Slurry treatment) |
مشخصات یک قارچ کش مناسب
1- بایستی خاصیت ذاتی قارچ کشی داشته باشد و در مقادیر کم مؤثر باشد.
2- برای انسان و حیوانات اثرات جانبی مانند سرطان زایی (carcinogenic/cancerogenic) و ناهنجارکننده اندام ها (teratogenic) نداشته باشد.
3- گیاسوز (phytotoxic) نباشد.
4- نیمه عمر (shelf life) مناسبی داشته باشد.
5- محلول آن در زمان سمپاشی بر گیاه پایدار باشد.
6- خاصیت خیس کنندگی محلول آن در حد مطلوب باشد.
7- خاصیت چسبندگی محلول آن مناسب باشد.
