کلید شناسایی خانواده های بال موداران
TRICHOPTERA
۱-حشرات بسیار کوچک و مودار.(Hydroptilidae)
- حشرات بطول متوسط و موی بدن و لبه بال کوتاهتر. پالپ آرواره های زیری پنج بندی. بند آخر پالپ آرواره ها طویلتر از مجموع طول سایر بندها . چشم ساده دارند.
(Philopotamidae)
۲-پالپ آرواره های زیری کمتر از پنج بند دارد(نرها) پالپ آرواره زیرین چهار بندی .(Phryganeidae)
- پالپ آرواره زیرین با کمتر از چهار بند . پالپ آرواره زیرین با سه بند بی مو یا کم مو. ساق پای جلویی بدون مهمیر (Limnephilidae)
_ پالپ آرواره زیرین با دو یا سه بند مودار . ساق پای جلویی دو مهمیز دارد .
(Sericostomatidae)
۳-بند آخر پالپ آرواره برابر یا کوتاهتر از مجموع طول سایر بندها . چشم ساده دارند. دو مفصل قاعده پالپ آرواره های زیری کوتاه و ضخیم و بند سوم طویل و باریک و بدون سلول دیسکوئیدال. (Rhyacophilidae)
- سلول دیسکو ئیدال دارند(Glossosmatidae)
۴- چشم ساده ندارندساق پای جلویی سه مهمیز دارد( Polycentropid )
- ساق پای جلویی کمتر از سه مهمیز دارد . اولین شاخه چنگال روی بال موجود است.(Hydropsychidae)
- اولین شاخه چنگال وجود ندارد . (Psychomyidae)
۵-مفصل دوم قاعده پالپ آرواره زیری بلندتر از مفصل اول.ساق پای جلویی با دو مهمیز .(Phryganeidae)
- ساق پای جلویی با یک مهمیز (Limnephilidae)
۶- شاخک تسبیحی و دندانه بین بندها نمایان (Odontoceridae)
-شاخک بدون دندانه و نخی . طول شاخک بیشتر از طول بالها . ساق پای عقب دو مهمیز دارد . (Leptoceridae)
-طول شاخک برابر یاکوتاهتر از طول بالها وشاق پای عقب سه تا چهار مهمیز دارد
.(Seriocostomatidae)
۷- طول حشره با بالهای باز بیش از ۱۲میلیمتر .مهمیز روی پاها ۲-۴-۴ .
(Molannidae)
- طول حشره با بالهای باز کمتر از۱۲ میلیمتر مهمیز روی پاها ۲-۲-۴
(Beraeidae)
راسته دو بالان
DIPTERA
مگسهاو پشه ها
انواع حشرات این راسته فقط دو بال غشایی روی بند دوم سینه دارند که این بند از سایر بندها رشد بیشتری کرده است . بالهای روی بند سوم سینه تبدیل به ضمائمی شبیه به نوار کوتاهی شده که اصطلاحا" آنها را هالترها
خوانده اند. تعداد کمی از دوبالان که گاهی انگل خارجی بدن هستند ، بالدار نمی باشند .
قطعات دهانی دو بالان برای مکیدن خون و یا لیس زدن مناسب است . برخی از مگس ها ظاهرا" شبیه زنبورها هستند. تشابه ظاهری بین مگس و زنبور غالبا" از نظر رنگ بدن است . و هرگاه بالها را از نزدیک معاینه کنید تفاوت آنها با زنبورها که چهار بال دارند معلوم میشود .
پشه ها در مقایسه با مگس ها جثه کوچکتری داشته و بدن انها باریکتر است . پشه ها غالبا" خونخوار میباشند و معمولا" شبها تغذیه میکنند. مگسها جثه بزرگتری دارند ، بدن آنها نیز پهن و چاقتر از پشه هاست و معمولا"روزها از خون یا کثافات تغذیه مینمایند. بعضی از پشه ها غده هایی به نام گال روی گیاهان به وجود می آورند و لارو برخی از مگس ها به ریشه پیاز و گندم و سبزیجات صدمه میزنند. روی بال برخی از دو بالان مگس مانند نوارها و لکه های رنگی و مشخصی وجود دارد که به آنها مگس میوه میگویند که لارو آنها میوه ها را کرمو میکنند.سر مگسها کروی ،بزرگ و متحرک است که در دو طرف آنها چشمهای مرکب درشتی قرار دارد. چشمهای مگسهای نر معمولا" بزرگتر از ماده ها است. پشت سر مگس معمولا" سه عدسی چشم ساده دیده میشود . ولی برخی از خانواده ها چشم ساده ندارند . مگسها معمولا" در روی پیشانی شاخکهای کوچک مودار و سه بندی دارندکه زیر آن صورت مگس قرار دارد. شیار خمیده ای بالای شاخک قرار دارد که وجود یا عدم وجود این شیار و شکل شاخک در شناسایی دو بالان اهمیت دارد.
دهان دو بالان تفاوت زیادی با ملخها و لارو پروانگان دارد . روی کانالهای مکیدن مایعات یا خرطوم دهان دوبالان را لب رویی (Labrum) می پوشاند . کف کانال غذایی قطعه زبان شکل (Hypopharynx)است که سوراخ غده بزاقی در این قسمت باز می شود . آرواره های بالا و پایین فقط در بعضی از دو بالان خونخوار مانند پشه و خرمگس وجود دارد که به صورت تیغه های تیزی در آمده . پالپ آرواره زیرین در تمام دو بالان دیده میشود . لب زیرین (Labium)به اشکال مختلف درآمده است و در پشه مانند ها به صورت غلاف یا ناودانی که تیغه های آرواره در آن قرار دارد میباشد . در مگس مانندها لب زیرین خرطوم لوله ای شکل است که از وسط تا می خورد. معمولا" لبه انتهای آزاد لوله خرطوم باد کرده و ضخیم است . این لبه ها در مگس خونخوار کوچکتر از مگسهای لیسنده است. در پشه ها لب زیرین به صورت ناودانی آرواره های تیز و میله مانند را در خود نگه میدارد. آرواره های خرمگسها خنجرمانند است و نوک لب زیرین قطعه اسفنج مانندی دارد که خون را از زخم های خنجر ارواره ها به حلق می کند.
طرز قرار گرفتن مو های سر و سینه مگس ها برای شناسایی آنها از یکدیگر اهمیت فوق العاده ای دارد. موهایی که در تشخیص مگسها اهمیت دارند در روی سر در سه ردیف اصلی قرار دارندو یک ردیف در پیشانی و کنار چشم مرکب ، تعدادی روی فرق سر و تعدادی هم کنار چشمهای ساده هستند. ضمنا" چند موی کوچک و تعدادی موی بزرگ که به طرف یکدیگر تمایل پیدا میکنند روی دهان قرار دارد .
طرز قرار گرفتن رگبالها نیز به شناسایی خانواده دو بالان کمک میکند . قاعده پایینی بالهای برخی از مگسها سه ناحیه مشخص دارد . در خانواده های Tipulidae-Tabanidae-Rhagionidaeرگبالها نسبتا" کامل هستند .بسیاری از رگبالهای پشه های مولد گال گیاهان حذف یا کمرنگ شده اند .
کلید شناسایی خانواده مهم پشه های زیر راسته نماتوسرا
NEMATOCERA
۱-پشه های بسیار ریز ، بدن از مو پوشیده شده .
- پشه ها درشت تر و بدن آنها موی کمی دارد . دو رگ آنان به لبه بال میرسند.
روی سینه شیار هفت مانند دارند. چشم ساده دارند. (Trichoceridae)
- چشم ساده ندارند (Tipulidae)
۲-حد اکثر فقط یک رگ آنان به لبه بال می رسد . روی سینه شیار مانند ندارند ، چشم ساده دارند ، نوک ساق پا مهمیز دارد. روی بال سلول دارند. شاخک ها کوتاه و زیر چشم ها قرار دارند .
۳-ساق پا مهمیز ندارد ، شاخک ها کوتاه ، بالها عریان و رگهای جلویی آنها ضخیم تر .(Scatopsidae)
- شاخکها بلندتر و بندها متمایز . لبه بالها مودار ، رگبالها کم شده ، رگبالهای جلویی ضخیم نیستند . (Cecidomyiidae)
۴- حدود ده رگبال یا بیشتر به لبه بال میرسند . ساق پا مهمیزدار روی سینه شیار uمانند دارد . (Ptychopteridae)
۵- حدود هشت رگبال یا کمتر به لبه بال میرسند. بالها پهن ، شاخکها عریان . حد اقل شش رگبال به لبه بال میرسد.
مشخصات زیر راسته های براکی سرا و سیکلورهافا
BRACHYCERA- CYCLORRHAPHA
شاخکهای این دو زیر راسته از دو بالان کوتاه و بین سه تا هفت بند دارندو طول آنها از طول سینه کمتر است. بند سوم شاخک معمولا" بزرگتر از دو بند قاعده است . در انتهای بند سوم شاخک عموما" زائده ای دارند که خود از دو تا چهار بند کوچک تشکیل شده است . زیر راسته براکی سرا حدود چهارده خانواده دارد که غالبا" شکاری یا خونخوار میباشند. برخی از انواع این دو بالان انگل تخم و یا لارو حشرات دیگر می باشند . خرمگسها از خانواده (Tabanidae)بیش از دو هزار گونه دارند که از خون دام ها تغذیه می کنند. برخی از آنها خیلی بزرگ هستند و حشرات دیگر را شکار می نمایند. بدن مگس های خانواده (Bombyliidae)از مو پوشیده شده و ظاهرا" شبیه زنبورهاست و خرطوم نسبتا" طویلی دارندو لارو آنها انگل زنبورها و یا کپسول تخم ملخ هاست.
در زیر راسته سیکلورهافا شاخک ها فقط سه مفصل دارند که روی مفصل سوم یک مو قرار دارد. مفصل اول شکم این مگسها کوچک است و در مگس خانگی فقط مفاصل دوم تا پنجم شکم قابل رؤیت هستند. مفاصل ششم تا دهم شکم دستگاه تناسلی ماده را تشکیل می دهند که به صورت لوله ای در داخل شکم قرار میگیرند. که با فشار دادن انگشت بر روی شکم این لوله از داخل بدن بیرون می آید.
کلید شناسایی خانواده های مهم ککها
SIPHONAPTERA
۱- قسمت داخلی تهیگاه (coxa) دارای یک ردیف خارهای کوتاه است.
(Pulicidae).
۲- قسمت داخلی تهیگاه خار ندارد .لبه پشت مفصل دوم سینه (Metanotum)بدون خار.(Hystrichopsyllidae)
۳- لبه پشت مفصل دوم سینه با خارهای بسیار کوچک . شیار قرار گرفتن شاخک قوی دارند.
۴- رنگ عمومی ککها قهوه ای است و معمولا"انگل خارجی است .
۵- سر کک کاملا" چسبیده به سینه است و بجای چشم مرکب دو چشم ساده بزرگ در دو طرف سر دارند.انواع ککها را می توان از طرز قرار گرفتن موهای شانه مانند پشت بدن تشخیص داد.
راسته بال غشائیان
HYMENOPTERA
(زنبورها و مورچه ها)
تعداد خانواده و گونه های حشرات این راسته فوق العاده زیاد است .تاکنون بیش از صد هزار گونه از این راسته تشخیص داده شده است . حشرات این راسته را به دو زیر راسته تقسیم میکنند:
الف_کلید شناسایی خانواده های مهم زیر راسته سیم فیتا SYMPHYTA
۱-پایه شاخکها زیر چشمهای مرکب قرار دارد.بال عقبی سلول بسته ندارد.
-پایه شاخکها بین چشمهای مرکب قرار دارد . بال عقبی حداقل یک سلول بسته دارد.شاخک فقط سه بندی است که بند سوم خیلی طویل میباشد.(Arcgidae)
- شاخک بیش از سه بند دارد. شاخکها سه بند معمولی در پایه دارند و نوک بند سوم طویل با زائده نخ مانندی ادامه پیدا می کند . طول بدن کمتر از ۵ میلیمتر
(Xyelidae)
۲-شاخکها مانند بالا نیستند، طول بدن بیش از ۵میلیمتر است،برآمدگیهای کوچکی در پشت سینه بعد از سپرچه دارند. شاخک سنجاقی یا چماقی است .
(Cimbicidae)
۳- انتهای آزاد شاخک برجستگی مشخصی ندارد.شاخکها با دندانه یا برجستگی زیر هر بند که بنظر میرسد بندها روی هم قرار گرفته باشند.
۴-شاخکها بدون دندانه و یا برجستگی در زیر بندها و ابن وضع فقط در بندهای قاعده است .شاخکها یازده بند یا بیشتر دارند. طول بدن بیش از ۱۰ میلیمتر و شکم خیلی فشرده و پهن است .(Pamphilidae)
- شاخکها معمولا" کمتر از ده بند دارند .اگر تعدا بندها بیشتر باشد ،طول بدن کمتر از ۱۰میلیمتر است.(Tenthredinidae)
