داروخانه گیاه پزشکی تابنده

جوربالان زیان آور گندم                                                                                     

 

       شته های زیان آور گندم

 شته های زیان آور غلات از آفات درجة دوم مزارع غلات به شمار می آیند. در بعضی سال ها جمعیت و خسارت برخی از گونه ها (خصوصآ شته روسی گندم) افزایش یافته و خسارت قابل توجهی به مزارع گندم و جو وارد می کنند. طبق گزارش سازمان حفظ نباتات سطح مبارزة شیمیایی با شته های غلات در سال 1379 حدود 17000 هکتار بوده است که عمدتآ برای کنترل شته روسی گندم صورت گرفته است(امینی، 1379).

 شته های زیان آور غلات را از نظر محل فعالیت بر روی گیاه به دو گروه تقسیم می شوند: الف) شته هایی که روی ریشة گندم و جو فعالیت می کنند و اهمیت اقتصادی ندارند. ب) شته هایی که روی  اندام های هوایی گیاه فعالیت می کنند و اهمیت اقتصادی آنها بیشتر از گروه اول است. این شته ها علاوه بر خسارت مستقیمی که دارند، ناقل برخی از بیماریهای ویروسی گندم و جو نیز به شمار می آیند. از گروه اول 2 گونه کم اهمیت و از گروه دوم 6 گونه که دارای اهمیت بیشتری هستند، به شرح زیر معرفی می شوند(شکل، 6):

 

شته برگ ال                                                                          Anoecia corni (Fabricius)

(Anoecidae, Homoptera)

 

این شته بیشتر در شمال ایران، اطراف کرج و قزوین جمع آوری شده است و فاقد اهمیت اقتصادی است. میزبان اصلی آن درخت ال (Cornus ) اسـت وروی برگ آن ایجاد گـال کرده و سپس به طرف ریشة گـندمـیان مهاجرت می کند.این شـته در منـاطـقی که این درخت وجود نداشتــه باشـد به صورت پارتـنـوژنـز دائم روی ریشة گنـدمـیان زندگی و تولیـد مثـل میکنند(رضوانی،1380).

 

شته گالی نارون                                                                              Tetraneura ulmi (L.)

(Pemphigidae, Homoptera)

 

شته گالی نارون از بیشتر نقاط کشور به ویژه مناطق شمالی جمع آوری شده است و اهمیت اقتصادی ندارد. این شته روی میزبان اصلی آن که نارون است ایجاد گال می کند و سپس روی ریشة گندمیان از جمله گندم و جو
 می رود(رضوانی، 1380).

 

شته روسی گندم                                                              Diuraphis noxia (Mordvilko)

(Aphididae, Homoptera)

 

این شته از سراسر ایران به غیر از حاشیة شمالی کشور و منطقة مغان جمع آوری شده است(رضوانی، 1380).در سال های اخیر خسارت اقتصادی آن از استان های فارس، همدان، اصفهان، کرمان، مرکزی، خراسان، تهران، یزد، سیستان و بلوچـسـتان، کرمانـشـاه و لرسـتـان گزارش شده است. در سال 73-1372 به طور غیر منـتـظره ای جمعیت آن  به همراه   Rhopalosiphum padiدر استان فارس افزایش یافته و خسارت زیادی به وجود آورده است
(رضوانی، 1373). برگ های آلوده به این شته در امتداد طولی خود تاخورده و قرمز تا ارغوانی رنگ می شوند. میزبان های آلوده به این شته در برابر سرما حساس می شوند.

این شته زمستان را روی علف های هرز میزبان در حاشیة مزارع به سر برده و در پائیز با سبز شدن محصول روی گندم و جو می روند. شته روسی در مقایسه با دیگر شته های غلات به سرما مقاوم تر است و چنانچه درجة حرارت تا حد 5 درجة سانتیگراد هم کاهش یابد قادر به تولید مثل هست، درصورتی که این وضعیت در سایر
 شته های غلات به چشم نمی خورد. این شته در سال هایی که در پائیز و زمستان درجة حرارت مساعد( بالاتر از صفر) و بارندگی کم باشد تولید مثل آن افزایش یافته و طغیان می کند(رضوانی، 1373). دولتی و همکاران (1374) نیز یافته اند که با کاهش رطوبت نسبی وبالا رفتن درجة حرارت، تراکم این شته افزایش می یابد.

 

شته سبز یولاف                                                               Sitobion avenae (Fabricius)

(Aphididae, Homoptera)

 

این شته نیز در اکثر مناطق کشور از روی گندمیان جمع آوری شده است و گندم، جو و یولاف از میزبان های مهم آن به شمار می آیند (رضوانی، 1380). در مناطق شمالی کشور و مغان جمعیت آن همیشه چشمگیر است. این شته معمولآ با دیگر گونه های مهم شته های غلات به غیر از شته روسی گندم همراه است و اهمیت اقتصادی زیادی دارد. برخلاف شته روسی گندم بارندگی و رطوبت برای تکثیر و افزایش جمعیت آن مناسب است. در بررسی های نوری و رضوانی(1373) در استان تهران، مجنی و رضوانی(1374) در گرگان و  شکاریان و رضوانی(1381) در استان لرستان،  و این گونه در بین شته های غلات، یبیشترین فراوانی را داشته است.

 

 

                                                                     Rhopalosiphum maidis (Fitch)

(Aphididae, Homoptera)

 

این شته نیزدر اکثر مناطق کشور وجوددارد. میزبان آن گندمیان مختلف است و بیشترروی جو فعالیت دارد.
جمعیت های خسارت زایی از آن به همراه شته روسی گندم و یا دیگر شته های غلات مشاهده شده است
(رضوانی، 1373و1380).

 

Rhopalosiphum padi L.

(Aphididae, Homoptera)

 

این شته در اکثر مناطق ایران روی گندمیان مختلف جمع آوری شده است و به همراه شته روسی گندم و یا مخلوط با دیگر شته های غلات جمعیت های خسارت زای آن مشاهده شده است(رضوانی، 1373) و(رضوانی، 1380).

 

شتة گلسرخ                                                    Metopolophium  dirhodum (Walker)

(Aphididae, Homoptera)

 

این شته در اکثر مناطق کشور وجوددارد. در شمال کشور، مغان و اطراف تهران جمعیت آن بیشتر است
(رضوانی، 1380). میزبان اصلی آن گلسرخ است و زمستان به صورت تخم روی آنها است. در بهار پس از گذراندن یک نسل به طرف گندمیان مختلف مهاجرت می نمایند و در اواخر پائیز به سمت گل سرخ باز می گردند. در بررسی های امیرنظری و همکاران(1381) بیشترین جمعیت را در بین شته های غلات منطقة کرج داشته است.

 

 

شتة سبزگندم، شتة سمی گندم                                     Schizaphis graminum (Rondani)

(Aphididae, Homoptera)

 

این شته از روی غلات ودیگر گندمیان در اکثر نقاط کشور جمع آوری گردیده است( رضوانی، 1380). طبق بررسی های بندانی(1372) این شته پرجمعیت ترین گونه در منطقة سیستان بوده است. در سال های اخیر این شته در مقایسه با دیگر شته های غلات از اهمیت کمتری برخوردار بوده است.

 

Sipha maydis Passerini

(Aphididae, Homoptera)

 

این شته روی گندم و برخی دیگر از گندمیان از استان فارس، استان مرکزی و اطراف کرج جمع آوری گردیده است (رضوانی، 1373). در مقایسه با دیگر شته های غلات اهمیت چندانی ندارد.

 

مدیریت تلفیقی شته های زیان آور غلات

ــ در بین شکارگرهای شته های غلات گونه های مختلفی از جنس های Coccinella، Scymnus ، Hippodomia ، Adalia  از خانوادة Coccinellidae  جمع آوری و شناسایی شده اند که در کاهش جمعیت شته های غلات نقش موثری دارند. در بین بالتوری های خانوادة Chrysopidae گونه هایی از جنس Chrysoperla خصوصآ Chrysoperla carnea در کنترل طبیعی شته های غلات اهمیت دارند. لارو گونه های مختلفی از مگس های Syrphidae  از شکارگرهای خوب شته های غلات به شمار می آیند. گونه هایی از عنکبوت های شکارگر این
 شته ها نیز شناسایی شده اند(امیرنظری و همکاران، 1381).

در بین زنبورهای پارازیتوئید شته های غلات گونه هایی از جنس Aphelinus از خانوادة
   Aphelinidaeو گونه هایی از جنس های Aphidius ،   Diaertiella، Ephedrus  ، Lysiphlebus  و Praon جمع آوری و شناسایی شده اند (مصدق ، 1370 ; احمدی و سرافرازی، 1372; بندانی، 1372;
رضوانی، 1373 و مجنی و بیات اسدی، 1374).

ــ استفاده از ارقام مقاوم یکی از بهترین روش های کنترل شته های غلات خصوصاً شته روسی گندم است. در رابطه با شناسایی منابع مقاومت و تعیین مکانیسم های مقاومت ارقام گندم در برابر شته هایی غلات بررســی هــایــی توسط کاظمی (1368)، احمدی و سرافرازی (1372)، نعمت اللهی و احمدی(1377)، پورحاجی و احمدی(1378)، شکاریـــان و هـــمکاران(1379)، کاظمی و همکاران(1380) و موحدی و همکاران(1381) صورت گرفته است.

ــ ارزیابی دقیق میزان خسارت و تعیین سطح زیان اقتصادی شته های غلات خصوصاً شته روسی گندم یکی از
 نیاز های اساسی برای مدیریت کنترل آنها است و لازم است بررسی های دقیقی در این خصوص صورت بگیرد.

ــ آلودگی مزارع غلات به شته روسی گندم از حاشیة مزارع شروع می شود و شبکه های مراقبت می بایست با
 بازدید های منظم این مزارع را تعیین کنند. در صورت مشاهده آلودگی شدید،  می توان حاشیة این مزارع را به صورت نواری سمپاشی کرد (رضوانی، 1373).  اکسی دیمتون متیل EC 25% ( یک لیتر در هکتار)،
دیمتوات EC 40% ( 5/1 لیتر درهکتار) و پریمیکارب WP 50% (یک کیلو در هکتار) و تیومتون EC 25%
( 1-5/1 لیتر درهکتار) از سمومی هستند که در صورت تراکم شدید شته روسی گندم، توصیه می شوند