کلید شناسایی بعضی از خانواده های راست بالان
OPTHOPTERA
۱- پاهای جلویی ضخیم وبیل مانند شده و برای کندن خاک بکار می رود.
( آب دزدکها) . ( Gryllotalpidae)
_ پاهای جلویی برای کندن بکار نمی رود.پاهای عقبی بزرگتر از سایر پاها ومعمولا" برای جهیدن بکار می رود.طول شاخک بیشتر از طول بدن است.
پالپ دهان طویل و حشره بدون بال. ( Rhaphidphoridae)
۲- پالپ دهان کوتاهتر . حشره بالدار.پنجه ۴ بندی . سرسی کوتاه
(Tettigoniidae )
۳- پنجه ۳ بندی سرسی بلند . ( Gryllidae )
۴ -طول شاخک کمتر از طول بدن است. زین پشتیPronotum) (تاپشت شکم کشیده شده و غالب مفاصل آن را می پوشاند. (Tetrigidae)
۵- زین پشتی بصورت فوق کشیده و بلند نیست.
پنجه پاهای جلویی ۳ بندی. ( Acrididae )
پنجه پاهای جلویی ۲ بندی ( Tridactylidae)
کلید شناسایی راسته چوب مانندها
PHASMIDA
حشرات طویل و چوب مانند و بدون بال پهن وشبیه برگ هستند. معمولا"به رنگ سبز برگ یا چوب درختان بوده و بسختی آنها را می توان در محیط زندگیشان تشخیص داد. تمام حشرات این راسته گیاه خوار هستند و بر عکس ملخها ران پاهای عقبی انها بزرگ نشده و برای جهیدن بکار می رود. در بسیاری از گونه های چوب مانندها نر مشاهده نشده و بنظر می رسد. به روش بکر زائی تولید مثل کنند. برعکس شته ها تولید مثل بکرزائی چوب مانند ها با تخمگذاری است.
تخمهای لقاح نشده که روی شاخه های درختان قرار می دهند به نوزاد تبدیل می شوند.
در هر پوست اندازی اندازه پوره ها کمی بیشتر می شود ولی شکل نوزاد تفاوت چندانی پیدا نمی کند.
کلید شناسایی خانواده های گوش خیزکها
DERMAPTERA
۱- بند دوم پنجه ها از دو طرف طویلتر شده و بند سوم را در بر می گیرد. شاخک۱۲تا ۱۶بندی.
- بند دوم پنجه معمولی . شاخک ۱۰ تا ۲۴بندی.
۲- موهای بند دوم پنجه طویل. شاخک ۱۲ بندی( ( Chelisochidae
- موهای بند دوم پنجه کوتاه و پرز مانند. شاخک ۱۲تا ۱۶ بندی .(Forficulidae)
۳- شاخک ۱۴ تا ۲۴ بندی . مجموع طول بند های ۴ تا ۶ شاخک ندرتا درازتر ازبند اول هستند.(Labiduridae)
- شاخک ۱۰ تا ۱۶بندی مجموع بندهای ۴ تا۶ شاخک طویلتر از بند اول هستند
Labiida e ) )
کلید شناسایی راسته تار پاها
EMBIOPTERA
حشرات کوچک و قهوه ای رنگی هستند که بند اول پنجه پای انها باد کرده است و برای تنیدن تار بکار می رود تار درغده های مخصوص ساخته می شودو احتمالا"آنها را از حمله دشمنان طبیعی محفوظ نگه می دارد. این حشرات در گروهای
۱۰تا ۲۰عددی زیر سنگها و داخل تار هایشان زندگی می نمایند.سرحشرات بالغ عریض و کوچک است و قطعات دهانی ساینده دارندکه آرواره های آنها در نرها تیزتر از ماده هاست.
نرها غالبا گوشتخوار و ماده ها گیاه خوار هستند . ماده ها غالبا بی بال هستند ولی برخی از گونه های نرها بالدار می باشندو بالها از موهای پرز مانند پوشیده شده اند. بعضی از نرها بطرف نور چراغ جلب می شوند ولی عموما"نمی توانند خوب پرواز کنند. انتهای شکم نرها یک جفت سرسی که متقارن نیستند. قرار دارد. مادهها پس از جفت گیری در زیر تخته سنگها تونلهایی ساخته وتخم بیضوی خود را در ان قرار می دهند. ماده ها مانند گوش
خیز کها از تخم و نوزاد در تونل زیر سنگها مواضبت می کنند. پوره های ماده بدون دگردیسی بوده و نوزادان شباهت زیادی به ماده کامل دارند با این تفاوت که چندین بار پوست اندازی نموده و تدریجا طولشان زیاد می شود. نرها در مقایسه با ماده ها دگردیسی بیشتری دارند.
کلید شناسایی زیر راسته ها و خانواد های(سوسریهاوشیخکها ) -۱- بدن تخم مرغی شکل .تمام پاها رونده.
سر زیر کیل پشتی مخفی است. ) زیر راسته Blataria )بدن و یا لا اقل لبه پرونوم ولبه جلویی بال روئی مو دار. نرها بالدار وماده ها بدون بال .
۲- بدن طویل. پاهای جلویی شکاری. سر قلبی شکل ونمایان.
- کیل پشتی بزرگ و مشخصی که پاهای شکاری زیر ان قرار دارند.
۳- بدن در نواحی ذکر شده در بالا بدون مو. نر وماده هر دو بالدار ولی عموما بالهای
ماده ها کوتاهتر وتمام پشت شکم را نمی پوشاند
زیر راسته شیخکها
شیخکها معمولا درعلفزارها/ باغها/ جنگلها/ مراتع زندگی می نمایند.این حشرات شکار چی هستند و پاهای جلویی خود را روی زمین قرار نمی دهند. بند اول سینه این حشره که زیر ان پاها قرار دارد بسیارمتحرک است شیخکها برای شکار حشرات و سایر بند پایان روی دو جفت پای عقب خود بلند شده طعمه را بین خارهای محکم روی پاهای جلویی خود خرد
می کنند. بعلت حرکت سر وپاهای جلویی و بند اول سینه بسوی آسمان این جانوران را که
غالبا سبز رنگ هم هستند.
کشیش مقدس , آخوندک یا شیخک نامیده اند.
طرز جفت گیری این حشرات شبیه به عنکبوتهاست.نر شیخکها کوچکترازماده ها می باشند. نرها معمولا با احتیاط به ماده نزدیک می شوند. بعد از جفت گیری شیخک ماده آنها را
می خورند. ماده ها تخم خود را داخل کیسه تخم که غالبا کف آلود است قرار می دهند . تخمهاو ترشحات خاکستری کف دار از انتهای بدن حشره ماده خارج شده روی شاخه یا تنه درختان و سایر گیاهان خشک می شوند وبه شکل توده اسفنج مانندی می آیند.
هر شیخک ماده در طول عمرش تا بیش از دوازده کیسه تخم تولید می کند.
راسته موریانه ها
ISOPTERA
موریانه ها حشرات بالدار یا بی بال و نسبتا کوچکی هستند. پهلوی سینه موریانه های بالدار که قهوه ای رنگ است دو جفت بال طویل و باریک قرار دارد.
موریانه های بی بال ظاهرا" شبیه به مورچه هستند ولی رنگ آنها سفید وکمر آنها مانند مورچه باریک نیست. موریانه ها در مناطق گرم فراوان هستند و خسارت زیادی به لوازم چوبی لباسها و کاغذ و غیره وارد می کنند . بیش از دو هزار گونه موریانه در جهان شناخته شده است که تعدادی از آنها در ایران زندگی می کنند. قطعات دهانی موریانه ها از نوع ساینده و شبیه به ملخهاست بعضی از موریانه ها داخل ریشه درختان و علوفه می شوند ولی غالبا به چوب و الوار صدمه می زنند. زندگی موریانه ها بصورت اجتماعی است که اشکال مختلف کارگر / سرباز/ نر وماده در داخل هر لانه وظایف مخصوصی را بعهده دارند. کارگر هایا موریانه های بی بال معمولی که خسارت انها بخوبی مشهود میگردد.وظیفه جمع آوری غذا نگه داری لانه و تغذیه سایر فرمهای موریانه ها را بعهده دارند.
کارگرها بعد از تغذیه از چوب و کاغذ آن را نیمه هضم نموده به سربازها وفرمهای جنسی می خو رانند.
تغذیه آنها بو سیله قی کردن از دهان یا اخراج غذا بصورت قرصهایی از راه مخرج است.
فقط ناحیه سر موریانه ها محکم است و بقیه قسمتهای بدن آنها معمولا نرم می باشد. سربازها دارای سر مستطیل یا مثلثی شکل و ارواره های قوی هستند. بالدارها و فرم جنسی موریانه ها چشمهای مرکب دارند ولی سایر فرمها بعلت زندگی در خاک وتونلهای زیر زمینی فاقد چشم هستند.
در صورتی که موریانه های بالدار در بین دو چشم مرکب فرو رفتگی کوچک
و کمرنگی به نام فو نتانل داشته باشند از خانواده(Termitidae ( هستند. موریانگان بالداری که عضو فونتانل نداشته باشند. از خانواده Hrodtermitidae)) می باشند.
در خوزستان و مناطق گرمسیر موریانه های بالدار معمولا در ماهای اسفند وفروردین از لانه خارج می شوند. خروج موریانه ها در هوای آرام و بعد از بارندگی معمولا در اوایل غروب صورت می گیرد.
بالها معمولا پس از انجام پرواز کوتاه موریانه از نزدیکی سینه قطع می شوند. انتهای شکم موریانه ها یک جفت سرسی کوتاه قراردارد.
کلنی موریانه ها بر عکس مورچه و زنبور تعداد مساوی نر و ماده بالدار تولید می نماید. در داخل کلنی ( ملکه) و ( شاه) هر دو با هم زندگی می کنند. در فواصل معین داخل کلنی موریانه ها فرم جنسی بالدار تولید می کنند .
که پس از پرواز کوتاه و جفتگیری باعث انتشارآلودگی موریانه زدگی می شوند.
کلنی جدید موریانه در اثر جفت گیری ماده ونر داخل گودالی روی زمین تاسیس می شود. شاه وملکه موریانه ها زندگی طولانی دارند و در برخی از گونه ها ملکه تا پنجاه سال زیر زمین به تولید مثل خود ادامه می دهد.
جفت گیری شاه و ملکه در تمام دوره زندگی ادامه پیدا می کند و بر طول و حجم ماده مرتبا افزوده می گردد. جمعیت یک کلنی بر حسب گونه ان بین صد تا یک میلیون است .
جمعیت هر کلنی عمدتا ازکارگر ها تشکیل شده کارگر ها از شاه و ملکه پذیرایی می کنند. وقتی جمعیت لانه زیاد می شود کارگرها بر تاسیسات ان می افزایند ونظافت ان را بر عهده می گیرند. در بعضی از گونه ها نوزادان وظیفه انجام کارکارگر ها را بعهده دارندو پس ازمدتی تدریجا کار کردن را رها می کنند. بسیاری ازکارگر های پیر بدون تولید مثل میمیرندولی برخی از آنها وظیفه دفاع از لانه یعنی کار های سرباز را انجام می دهند. سرباز ها تقریبا در تمام کلنی گونه های مختلف موریانه ها یافت می شوند.
بعضی از انواع سربازها آرواره های قوی و برخی دیگر سر نوک تیز دارندکه روی آن
مایع بد بویی برای دفع دشمن ترشح می شود. وقتی به عللی شاه و ملکه موریانه ناگهان از بین بروند کارگرها نوعی از موریانه ها را که بالهای کوتاهی دارند. برای جانشینی آنها غذا داده و پرورش می دهند.
دگردیسی در بین کارگر و سرباز موریانه ها کمتر از شاه و ملکه است.
کارگر ها تا حدود 4 سال عمردارند. غالب انواع موریانه های ایران دالانهایی داخل چوب تولید کرده باعث پوسیدگی آن می شوند و یا زندگی زیر زمینی دارند. درآفریقا و استرالیا بعضی از انواع موریانه ها لانه هایی بشکل ستونهای عظیم در سطح خاک می سازند وخود در داخل ان زندگی می کنند.
کلید شناسایی خانواده های راسته شپش کتاب
PSOCOPTERA
۱- حشرات در تمام عمر بدون بال هستندبسیار کوچک شکم پهن ران عقبی ضخیم (Trocidae) و نسبتا" بزرگ .شکم کروی . ران عقب باریک (Epipsocidae).
۲- هرگاه حشرات بالدار یا لا اقل همراه با جوانه هایی از بال باشد .بالهای جوانه مانند و از روی سینه پایینتر نمی رود . بدن و جوانه بال پولک دارند.
۳- بدن و جوانه بال اگر بدون پولک باشد حشرات بالدار نسبتا" درشت وشکم کوهان دار و نوار مشخص سیاهی دارد .(Mesopsocidae)
۴- مشخصات فوق را ندارد .جوانه بال نوار شکل . پالپ آرواره زیری پهن .
- جوانه بال نوار شکل . پالپ آرواره زیری نوک تیز و مایل . پنجه پای عقب نسبتا" طویل (Psyllopsocidae)
۵- بال غیر عادی . فقط دو رگبال طولی روی بال جلو دارند.(Troctidae)
- بال معمولی . تعداد رگبالهای طولی و عرضی بال بیشتر است . فاقد لکه در لبه بال جلویی در جای لکه و قسمت مقابل آن (در لبه عقبی بال جلو ) رگبال دو شاخه ای قرار دارد. بال بدون پیگمان . پنجه پاهای عقب نسبتا" طویل (معمولا" بالهای کوتاهی دارند.)
- لبه بال جلویی همراه با لکه تیره (Pterostigma)
۶- سلول قاعده بال (Aerola Postica) ندارد . حداقل روی برخی از رگبالهای بال جلویی و در قسمت قاعده مژکهایی دارند. محل لکه بال جلویی مستطیلی نیست .
- بدون مژک نمایان روی بال جلویی . محل لکه بال جلویی مستطیلی شکل نیست . بالها غالبا" تیره است.
۷- پنجه سه بندی . بال جلو بدون مژک . حشرات نسبتا" درشت با چشمهای کروی . بال جلو مژکدار . حشرات کوچکتر . مژک کوتاه . چشم مرکب نیمه کروی . (Elipsocidae)
۸- پنجه دو بندی . بالها بدون مژک و حشرات بسیار ریز . لکه بال جلویی با لبه تیز و ناگهان قطع می شود .(Lachesillidae)
- بالها مژکدار و حشرات بزرگتر. حشرات سفید با نوارهای قهوه ای در پهلوی سینه . سلول قاعده بال نیم دایره است.
۹- به رنگ قهوه ای تیره . سلول قاعده بال طویل .
- به رنگهای مختلف . سلول قاعده بال گنبد مانند .
راسته شپش پرندگان
MALLOPHAGA
این شپشها ظاهرا" کمی شبیه شپش کتاب هستند که شاخکشان خیلی کوچک شده باشد . در حقیقت شاخک شپش پرندگان فقط ۳تا ۵ بند دارد و چشم مرکب آنها بسیار کوچک است. بند اول سینه بزرگ است و دو ناخن روی هر بند پنجه دارند.
برخی از گونه های شپش پرندگان روی پستانداران هم زندگی می کنند. قطعات دهانی آنها ساینده یا زننده است و سطح پوست بدن یا پر پرندگان را خراش میدهند . طول بدن این شپشها کمتر از ۶میلیمتر است و شاخکشان در زیر سر مخفی است . بند اول سینه بزرگ و مشخص میباشد . انتهای پنجه ها دو ناخن دارند . شپش بین ۵۰ تا ۱۰۰تخم را به پر یا مو می چسباند پوره ها پس از دو پوست اندازی در عرض سه تا چهار هفته به حشره بالغ تبدیل می شوند.
شپشهای خانواده (Trichodectidae)کوچکتر هستند ولی گونه های جنس (Damalinia) خسارت زیادی از نظر وزن گوسفند و بز و گاو میزنند.
راسته شپش پستانداران
ANOPLRA
این شپشها انگل خارجی پستانداران و انسان هستند . در مقایسه با شپش پرندگان سر این شپشها عرض کمتری داشته و شاخک آنها بلندتر بوده بین ۶تا۱۰ بند دارد . دهان آنها خرطومی تشکیل شده که خون را می مکد و قسمتهای مختلف آن بداخل سر کشیده
می شود . سه مفصل سینه به هم متصل است و پنجه پاها هر کدام به یک ناخن ختم میشوند.
شپش انسان را بر حسب محل زندگیشان به سه گروه شپشهای سر و لباس و موی اطراف دستگاه های تناسلی و مخرج تقسیم میکنند . این شپشها تخم خود را به مو چسبانده یا داخل لباسها قرار میدهند.شپشها گاهی تخم خود را روی بدن رها میکنند که تخمها روی فرش یا گلیم قرار گرفته و در آنجا به نوزاد مبدل میشوند .
طرز زندگی شپش انسان شبیه به شپش پرندگان است . شپش سر و لباس انسان ناقل بیماری تیفوس است